Елдегі кәсіпорындардың белсенді дамуы таңдалған мамандықты тек теориялық тұрғыдан ғана емес, сонымен қатар, ең бастысы, практикалық тұрғыдан түсінетін кадрларға деген қажеттіліктің артуына алып келеді. Бірақ өндіріске араласпай мұндай мамандарды дайындау мүмкін емес. Ал мұнда жоғары оқу орындары мен кәсіпорындардың күш-жігерін біріктіруге мүмкіндік беретін дуальды білім беру принциптері көмекке келеді. Қарағанды индустриялық университетінің даму стратегиясының ерекшеліктерінің бірі – болашақ мамандарды нақты өндіріс жағдайында дайындау, кәсіпорындармен барынша байланыс орнатуға ұмтылу.
Посткеңестік кеңістікте кәсіпорындар жеке меншікке өткен кезде жоғары оқу орны – колледж – өндіріс арасындағы өзара байланыстың бұзылғаны белгілі. Мамандар жұмыс берушіден қандай кадрлардың керек екені сұралмай, ескі әдіспен дайындалды. Соның салдарынан инженерлік-педагогикалық кадрлар мен өндірістік оқыту шеберлерінің тапшылығы, оқу орындарының ескірген материалдық-техникалық базасы, жұмыс берушілердің білім беру жүйесінен алшақтығы, кадрлар даярлаудың еңбек нарығына сәйкес келмеуі, қоғамдағы техникалық мамандықтардың төмен рейтингі сияқты бірқатар проблемалар жинақталды.
Дуалды оқыту осы мәселелердің барлығын шеше алады, соның ішінде сұраныстың болуы мен лайықты жалақының арқасында техникалық мамандықтардың рейтингін көтере алады.
ҚарИУ-дың оқу ісі жөніндегі проректоры Галина Сивякова дуальды оқытудың артықшылықтары туралы былай дейді:
– Біздің ЖОО-ның бірегейлігі – оның өндіріске аумақтық жақындығы, өңірдің жетекші мамандарын оқу процесіне тарту және білікті мамандарды тиімді нысаналы даярлау үшін өңірдің өнеркәсіптік кәсіпорындары мен ұйымдарының өндірістік базасын пайдалану мүмкіндігі.
Дуальды оқыту оқу орнында білім беру бағдарламаларын және нақты өндірістегі практикалық білімді, дағдылар мен біліктерді игеру барысында теориялық білім алудың синтезін қарастырады. Бұл ретте білім алушылардың білімінің үштен бір бөлігін теория, қалғанын – өндіріс міндеттерін жеңе білу құрайды.
Білім беру мекемелері жұмыс берушілермен тығыз байланыста жұмыс істейді, олар қандай мамандардың қажет екенін сұрайды және олардың оқуын ішінара немесе толық қаржыландырады. Жұмыс берушімен шарт жасалады, оған сәйкес студент жұмыс істеген сағаттары үшін жалақы алады, әлеуметтік жеңілдіктерді пайдаланады. Оқуды бітіргеннен кейін жас маман оқу ақысын төлеген кәсіпорында жұмыс істеуге келеді.
– ҚарИУ-дың қандай білім беру бағдарламаларына дуальды оқыту енгізілді?
– Қазіргі уақытта бұл келесі білім беру бағдарламалары:
– 6B07201 Материалдарды қысыммен өңдеу (В069 Материалдарды өндіру (шыны, қағаз, пластик, ағаш) білім беру бағдарламаларының тобы. Осы білім беру бағдарламасы бойынша дуальды оқытуда 8 студент бар, оның 6-ы 2025 жылы бітіреді;
– 6B07106 автоматтандыру жүйелерінің инженериясы (В063 Электротехника және автоматтандыру) – 10 студент, 6 студент бітіреді;
– B06101 бағдарламалық инженерия (В057 Ақпараттық технологиялар) – дуальды оқытудағы барлық 13 студент біздің ЖОО-ны 2025 жылы бітіреді;
– 6B07105 Өнеркәсіптік объектілерді энергиямен қамтамасыз ету (В062 Электротехника және энергетика) – дуальды оқытуда 14 студент, 10 студент бітіреді;
– 6B07103 Материалтану және жаңа материалдар технологиясы (В061 Материалтану және технологиялар) – соңғы курстың 4 студенті;
– 6B07107 Өнеркәсіптің технологиялық жабдықтары (В064 Механика және металл өңдеу) – 5 студент, 4 студент бітіреді;
– 6B11201 Өнеркәсіптік, экологиялық және өрт қауіпсіздігі (В094 Санитарлық-профилактикалық іс-шаралар) – 6 студент, 3 бітіру курсында;
– Органикалық заттардың химиялық технологиясы (қолданбалы бакалавриат) – кәсіпорын гранты бойынша оқитын 10 студент 2025 жылы бітіріп шығады.
ҚарИУ-дың негізгі жұмыс берушілері – «Qarmet» АҚ, «Қазақмыс корпорациясы» ЖШС, «Имсталькон-Теміртау» ЖШС, «Қазақстан Халық Банкі»АҚ тобының кәсіпорындары. Қазір біз «QazTehna» ЖШС-мен белсенді жұмыс істейміз, университет базасында осы кәсіпорынның өндірістік алаңын ашуды жоспарлап отырмыз, кәсіптік бағдар беру жұмыстарымен белсенді айналысамыз.
– Дуальды оқытудан өту үшін студенттерді іріктеу қалай жүргізіледі?
– Дуальды оқыту студенттер тобы үшін де, жекелеген білім алушылар үшін де ұйымдастырылуы мүмкін (бұл жағдайда оқыту жеке кесте бойынша жүргізіледі). Оқытудың бұл түріне, әдетте, бастапқы кәсіби білім болған кезде қысқартылған бағдарлама бойынша оқитын 3-4 курс немесе 2-3 курс студенттері келеді.
Жұмыс берушілер студенттерді базалық білім деңгейінен бастап қарым-қатынас жасау, командада жұмыс істеу қабілетіне дейінгі әртүрлі критерийлер бойынша өздері таңдайды.
Бізде кәсіпорындардың гранттары бойынша оқыған, оларда ақылы тәжірибеде болған және қазір осы кәсіпорындарда жұмыс істейтін түлектер өте көп. Бұл механиктер, құрылысшылар, металлургтер, энергетиктер.
– Оқырмандарымызға дуальды оқыту мен тәжірибенің бір нәрсе емес екенін түсіндіріп бере аласыз ба ?
– Дуальды оқыту мен тәжірибе – бұл бір нәрсе емес, дегенмен екі процесс те практикалық тәжірибе жинақтаумен байланысты.
Дуальды оқыту – бұл оқу орнындағы теориялық оқыту компаниядағы практикалық жұмыстармен ұштасатын оқыту түрі. Студент тек білімді ғана емес, сонымен қатар мамандығы бойынша жұмыс тәжірибесін, сондай-ақ жалақы ала отырып, оқу сабақтары мен кәсіпорындағы жұмысты үнемі кезектестіріп отырады.
Жалақы деңгейі белгілі бір кәсіпорынның тарифтік желісіне, лауазымына, санатына байланысты болады. Егер студент мемлекеттік білім беру тапсырысы бойынша оқып стипендия алса, онда ол жалақыны да, стипендияны да алатын болады.
Тәжірибе дегеніміз – бұл студенттер өз білімдерін кәсіби ортада қолдануға мүмкіндік алатын оқу процесіне кіретін қысқа мерзімді кезең. Оның басты мақсаты – студенттерді мамандықпен таныстыру және нақты жағдайда жұмыс істеуге мүмкіндік беру, бірақ бұл тұрақты жұмыс емес. Біздің әртүрлі курстардағы тәжірибеміз әртүрлі ұйымдастырылған. Мысалы, үшінші курс студенттері бүкіл оқу жылында аптасына бір күн өндірісте болады, ал екінші курс студенттері жазғы кезеңде тәжірибеден өтеді.
Сондай-ақ, ҚарИУ студенттер кәсіби қызметте тікелей қолданылатын білім мен дағдыларды алған кезде білім беру бағдарламаларының тәжірибеге бағдарлануын қамтамасыз етеді.
Осы мақсатқа жету үшін университетте пайдаланылады:
1. Нақты кейстер мен жобаларды қосу:
- кәсіби тәжірибеден нақты жағдайларды имитациялайтын тапсырмалар;
- студенттер қолданбалы мәселелерді шешетін топтық жобалар.
2. Жұмыс берушілермен ынтымақтастық:
- білім беру бағдарламаларын әзірлеуге және іске асыруға сала мамандарын тарту;
- тағылымдама, тәжірибе және кәсіпорындарға экскурсия;
- еңбек нарығының өзекті талаптарын есепке алу.
3. Кәсіби ортаны модельдеу:
- дағдыларды пысықтауға болатын оқу зертханаларын құру;
- күрделі кәсіби жағдайларды имитациялау үшін виртуалды және кеңейтілген шындық технологиялары қолданылады.
4. Белсенді оқыту әдістерін қолдану:
- тренингтер, іскерлік ойындар, шеберлік сыныптары;
- студенттердің нақты тапсырыс берушілермен өзара әрекеттесуі.
5. Оқытушы-практиктерді тарту:
- сала мамандарын оқытушылар құрамына қосу;
- машықтанып жүрген сарапшылармен бірлескен дәрістер мен семинарлар.
– Қарағанды индустриялық университеті өңір кәсіпорындарында кафедралардың филиалдарын ашып жатыр. Олар қандай тапсырмаларды орындайтын болады?
– Университеттің жетекші кәсіпорындарда және қала мен облыстың ҒЗИ-лерінде 14 кафедраның филиалы бар. Кафедралардың филиалдарында таңдалған саладағы жұмыстың ерекшелігін жақсы түсінуге мүмкіндік беретін бейіндік пәндер бойынша сабақтар өткізіледі. Студенттер заманауи жабдықтармен жұмыс істеуге, нақты жобаларға қатысуға және компанияда қолданылатын технологияларды үйренуге мүмкіндік алады.
Бұл оқытуды қолданбалы етеді. Кафедра филиалдарындағы сабақтар кезінде студенттер әлеуетті жұмыс берушілермен өзара әрекеттеседі, бұл олардың оқуын аяқтағаннан кейін жұмысқа орналасу мүмкіндігін арттырады. Біздің университет түлектерінің жұмысқа орналасуы соңғы үш жылда тұрақты түрде 90% деңгейінде тұр.
ИСА-22 тобының (Автоматтандыру жүйесінің инженериясы) студенті Никита Самигуллин өзінің дуальды оқытудан өту тәжірибесімен бөліседі.
2024 жылдың көктемінде екінші курста оқып жүргенде Никита Тюмень мемлекеттік университетінен ҚарИУ-ға ауысты. Екінші семестрдің қорытындысы бойынша жақсы оқығаны үшін бос мемлекеттік грант алды. Осы уақытта «Қазметаллургавтоматика» ЖШС-ға жұмысқа орналасты. Қазіргі уақытта ол дуальды оқытуда.
– Никита, сіз дуальды оқыту туралы шешімді қалай қабылдадыңыз?
– Осы жылдың мамыр айында кәсіпорын өкілі біздің университетте автоматика бойынша дәріс оқыды. Дәрісті кез келген адам тыңдай алды. Бұл тақырып менің мамандығыма тікелей қатысты болғандықтан, мен де бұл мүмкіндікті жіберіп алмауға тырыстым. Дәріскер мені бастамашыл студент ретінде ерекше атап көрсетіп, қызмет көрсету инженері (жөндеуші) ретінде жұмысқа шақырды. Қазір ол кісі менің бастығым.
Әрине, маған жұмыс керек болды, бірақ жұмыс пен оқуды қалай қатар алып жүруге болатынын елестете алмадым. Барлық мәселелерді өз бетімше шешуге, жұмыс берушімен және оқытушылармен жеке-жеке келісуге тура келеді деп ойладым. Бірақ біздің университетте дуальды оқыту қарастырылған екен. Менің жұмыс істеуіме екі тарап та мүдделі.
– Оқу мен жұмысты үйлестіру қиын ба?
– Мен үшін қиын емес. Қазір мен 5/2 кесте бойынша жұмыс істеймін. Мен үшін ерекше маңызды сабақтарға мені еш қиындықсыз жібереді. Тек мен сабағына қатысқан оқутышының қолы қойылған табельді алып барсам болғаны. Мен аптасына екі рет – сәрсенбі және жұма күндері сабаққа қатысамын, өйткені мен өз мүмкіндіктерімді саналы түрде бағалап, курстық жұмыстары өте күрделі кейбір пәндерді қашықтықтан оқи алмайтынымды түсіндім. Мен дәрістерге де, зертханалық жұмыстарға да қатысамын. Сонымен қатар, бастығым маған осы күндері толық ауысым береді, яғни мен ақша жағынан ештеңе жоғалтпаймын.
Менің түсінуімше,
бүгінде көптеген кәсіпорындар студенттерді жұмысқа алуға мүдделі. Мен қазір «2-ЖЭО-да жетінші қазандық қондырғысын жаңғырту және салу» жобасы бойынша жұмыс істеп жатырмын. Оны жүзеге асыру үшін кәсіпорынға жұмысшылар өте қажет болды. Бастық біздің университетте бағын сынап көруді ұйғарып, мені тапты. Соның нәтижесінде оқып жатқан мамандығым бойынша жұмыс істеп жатырмын.
– Дуальды оқытудың сізге тұрақты табыс табуға мүмкіндік беруден басқа, қандай басқа да артықшылықтар бар?
– Мен қазірдің өзінде ЖОО-да оқытылатын мамандық бойынша жұмыс істеп жатырмын. Әрине, теориялық білім өте маңызды. Бірақ тақырыпты түсіну үшін көбінесе университет зертханаларындағы жабдықтар жеткіліксіз. Дегенмен жұмыс орнында, яғни 2-ЖЭО-де менде жұмыс барысының, мысалы, нақты батырма жүйесінің іс жүзінде барлық егжей-тегжейліктері мен ерекшеліктерін білуге мүмкіндік болады. Мұндай практикалық тәжірибе оқуды жеңілдетеді. Содан кейін диплом алған кезде менде жұмыс болады. Мен жұмыс орнында қаламын, грантымды жұмыс істеп өтеймін. Яғни, мен болашаққа сеніммен қарайтын боламын.
Сонымен, дуальды оқытудың артықшылықтары сөзсіз өте көп: оқуды аяқтағаннан кейін маманға жұмысқа орналасу туралы ойланудың қажеті жоқ, оның жұмысы бар; жұмыс беруші тағылымдамадан өтпестен әрі қосымша оқусыз міндеттерді бастауға дайын білікті маманды алады; сұранысқа ие мамандар еңбек нарығына шығады; оқу орындары техникалық мамандықтар бойынша оқыту үшін қажетті жабдықты сатып алуға ақша үнемдейтін мүмкіндікке ие болады.
Қарағанды индустриялық университеті нақты өндіріс мақсатында нақты мамандарды даярлау міндетін шеше отырып, дуальды оқыту үшін мүмкіндіктерді ұдайы кеңейтуге ұмтылады.
Лидия ПОРОХОВАЯ,
Қарағанды индустриялық университетінің
баспасөз қызметі
コメント