Satbayev University: бүкіл ұжым жұмысының көрсеткіштері ретінде рейтингтердегі позициялар

Қазақстандық жоғары оқу орындарының халықаралық рейтингтерге қатысу нәтижелері – отандық білім беру жаңалықтарының ленталарында үнемі пайда болатын және бізді ұлттық жоғары мектептің жетістіктері үшін мақтаныш сезімін тудыратын қызықты тақырыптардың бірі. Осыдан жиырма жыл бұрын, қазақстандық университеттер әлемдік көшбасшылық үшін марафонда алғашқы қадамдарын жасаған кезде, бүгінгі позициялар туралы ешқандай сөз болған жоқ. Тіпті кейбір батыс сарапшыларының арасында қазақстандық жоғары оқу орындарының бірінші жүз позицияға шығу мүмкіндігіне күмән келтіргендер де болды. Неге алғашқы жүздікке кірмеске? Еліміздің жоғары білімінің қарқынды өзгеріп отыратын көрінісі және осы жылдар ішінде біздің жоғары оқу орындарымыздың әлемдік рейтингтерде ілгерілеу динамикасы бәрінің мүмкін екенін көрсетеді. Ғылым және жоғары білім министрлігі мен жоғары оқу орындары дәл осы мақсатты көздеп отыр. Біздің журналдың бүгінгі санында соңғы жылдары әлемдік рейтингтердегі беделін көтеріп келе жатқан Қ.И. Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық зерттеу университеті – Satbayev University. Жетістіктің артында ЖОО командасының, оның ішінде студенттер мен жас ғалымдардың қандай нақты, ойластырылған қадамдары мен күш-жігерінің жатқанын талқылайтын боламыз.

SATBAYEV UNIVERSITY ӘЛЕМДІК РЕЙТИНГТЕРДЕ

QS World University Rankings 2025 

QS World University Rankings 2025 рейтингінде Satbayev University өткен жылмен салыстырғанда 76 позицияға көтеріліп, әлемнің үздік жоғары оқу орындары арасында 405-ші орынды иеленді. Бұл нәтижеге университет қызметкерлерінің Scopus/WoS жүйесінде жариялау белсенділігінің өсуі, халықаралық ынтымақтастықтың кеңеюі және академиялық беделінің артуы арқылы қол жеткізілді. 

Британдық Quacquarelli Symonds (QS) компаниясы құрастырған QS World University Rankings-Times Higher Education World University Rankings және Academic Ranking of World Universities-пен қатар әлемдегі ең беделді және ықпалды үш рейтингтің бірі. Биылғы рейтинг тарихтағы ең ірі болып табылады, онда 105 жоғары білім беру жүйесінің 1500-ден астам университеті бар.

QS Asia University Rankings

QS Asia University Rankings 2025 рейтингінде Satbayev University: Academic Reputation (81), Employer Reputation (82.6), Faculty Student Ratio (98.7), International Faculty (92.5) және International Students (53.8) сияқты негізгі көрсеткіштер бойынша өз позицияларын айтарлықтай жақсартты, бұл ЖОО-ға 16 пунктке көтерілуге және 986 Азия университеттері арасында 89-орынға ие болуға мүмкіндік берді. Жоғары орындарға мықты инженерлік-технологиялық бағдарламалар, Азияның жетекші ЖОО-ларымен ынтымақтастықты белсенді дамыту және көрші елдерден студенттерді табысты тарту арқасында қол жеткізілді.

QS World University Rankings by Subject

2025 жылғы QS World University Rankings by Subject әлем университеттерінің рейтингінде бүкіл әлем бойынша 5663 жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының жалпы санынан іріктелген 101 елден және аумақтан 1756 рейтингті жоғары оқу орындары арасында 55 пән бойынша 21 000-нан астам білім беру бағдарламасына бес кең пәндік санаттағы тәуелсіз салыстырмалы талдау ұсынылған.

Satbayev University QS халықаралық рейтингіне еніп, «Modern Languages» бағыты бойынша топ-100-де 73-орынды, сондай-ақ «Petroleum Engineering» (101-150 орын) және «Art & Design» (151-200 орын) бағыттары бойынша топ-200-де 73-орынды иеленді, осылайша университеттің технологиядағы, мұнай-газ саласындағы, тілдік дайындықтағы және креативті индустриядағы жоғары деңгейін растады.

QS Sustainability Ranking

QS World University Rankings: Sustainability білім беру және зерттеу орталықтары ретінде университеттердің әлеуметтік және қоршаған ортаға әсерін – бітірушілердің ғылым мен технологияға климаттың өзгеруін шешуге ықпалынан бастап БҰҰ-ның 17 Тұрақты даму мақсатына зерттеулердің әсеріне дейін бағалайды.

QS Sustainability Rankings 2025 тұрақты даму бойынша университеттердің жаңартылған жаһандық рейтингіне сәйкес Satbayev University 2024 жылғы рейтингімен салыстырғанда университеттің экологиялық және әлеуметтік тұрақтылығын дамытуда орасан зор секіріс көрсеткен 1751 оқу орнының ішінде әлемде 771-орынға ие болды (1-сурет).

Негізгі жетістіктер:

●  Басқару саласындағы жоғары баға. 81.1/100, бұл университетке әлемдік деңгейдегі үздік 400-ге кіруге мүмкіндік берді (392 орын).     

● Экологиялық білім беру. 74,4/100 ұпай жинаған тамаша нәтижелер білім беру бағдарламаларының жоғары деңгейін және университеттің тұрақты даму саласындағы мамандарды даярлаудағы беделін растайды.

● Білім және бөлісу. 65.0/100 деңгейіндегі нәтижелер жетекші әлемдік ғылыми орталықтармен білім алмасу және ғылыми-зерттеу бағдарламаларына қатысу арқылы университеттің халықаралық интеграциясының жоғары деңгейін атап өтті.

ESG-жобаларын қосу, кампустың энергия тиімділігін арттыру және әлеуметтік бастамаларды дамыту университет позициясын жақсартуға ықпал етті.

Webometrics Ranking of World Universities

Webometrics әлем университеттерінің рейтингі – Испаниядағы ең ірі мемлекеттік зерттеу органы Consejo Superior de Investigaciones Científicas (CSIC) құрамына кіретін Cybermetrics Lab зерттеу тобының бастамасы. CSIC бөлігі болып табылатын Cybermetrics зертханасы интернет пен веб-мазмұнды сандық талдаумен, әсіресе ғылыми білімді қалыптастыру және ғылыми коммуникация процестерімен байланысты зерттеумен айналысады. Бұл Cybermetrics немесе Webometrics деп аталатын жаңа дамып келе жатқан пән. Cybermetrics зертханасы сандық әдістерді қолдана отырып, Интернеттегі ғылыми белсенділікті өлшеуге мүмкіндік беретін индикаторларды әзірледі және қолданды.

Webometrics Ranking of World Universities 2025 рейтингінде Satbayev University Cybermetrics Lab бағалаған дүние жүзіндегі 30 000-ға жуық университет арасында 1 318 позициядан астам жоғарылап, 2 595 орынға көтерілді.

Ресми веб-сайттың реддизайны және SEO оңтайландыруы негізгі өсу факторларының бірі болды. Ол әлемдік стандарттарға сәйкес жаңартылды, бұл пайдаланушы үшін ыңғайлылығын арттырды, мазмұн құрылымын жақсартты және Satbayev University-дің әлемдік білім беру кеңістігіндегі цифрлық қатысуын күшейтті. Ашық қолжетімді ғылыми басылымдар санының көбеюі және Google Scholar-да дәйексөздердің көбеюі де өз рөлін атқарды.

РЕЙТИНГТЕ ҚАЛАЙ КӨТЕРІЛУГЕ БОЛАДЫ

Жоғары нәтижелер кездейсоқ пайда болмайды; олардың алдында басшылық пен ұжымның қажырлы еңбегі тұрады және жинақталған тәжірибе мен қабылданған қадамдардың тиімділігін талдау ықпал етеді.

Университеттің беделі үшін қандай көрсеткіштер маңызды? Олар неге тәуелді? Олардың жақсаруына кім ықпал етіп, үлес қоса алады? Және, ең бастысы, бұл үшін не істеу керек? Басқарма мүшесі – Satbayev University-дің халықаралық ынтымақтастық және стратегиялық даму жөніндегі бірінші проректоры Самғат Ермекбаев бізбен осы саладағы жаңалықтарымен бөлісті.

– Самғат Қуатұлы, Satbayev University QS Sustainability Ranking 2025 рейтингінде 110 позицияға көтеріліп, Subject үш бағыты бойынша осы рейтингтің үздік 100-іне енді. Әріптестеріңізбен және барлық оқырмандарыңызбен тәжірибеңізбен бөліссеңіз, мұны қалай жүзеге асырдыңыз, бұл серпіліс қандай материалдық және ресурстық шығындармен байланысты болды?

– Иә, өткен жылдың қорытындысы бойынша Satbayev University QS Sustainability Rankings рейтингінде де, әлемдік және өңірлік университеттер рейтингінде де серпіліс жасады деп айтуға болады. Академиялық, халықаралық рейтингтер мәселесінде сиқырлы таяқшаның жоқ екенін түсіну маңызды, өйткені бұл бүкіл ұжымның жүйелі және қажырлы еңбегінің нәтижесі. Бірақ мен бір нәрсеге сенімдімін –

команда дұрыс құрылған кезде мақсатыңызға жетуге ештеңе кедергі бола алмайды. Сондықтан бірінші және ең маңызды ресурс – сапалы іріктелген адамдар.

Ал бұл жерде маңызды бөлімдердің кадрлық дамуына қолдау көрсеткен, негізгі рейтингтік көрсеткіштерге қол жеткізуге бірге ықпал еткен университет ректорын атап өту керек. Бұл халықаралық кеңсеге, стратегиялық департаментке және ТДМ (БҰҰ Тұрақты даму мақсаттары) жобалық кеңсесіне де қатысты, олардың жұмысының нәтижелері әрқашан көзге көрініп тұрады.

Осылайша, ректор ұзақ мерзімді мақсатты көздей отырып, ТДМ жобалық кеңсесін ашты, бұл ұйымды халықаралық қауымдастық тарапынан бағалауда шешуші рөл атқарып, SDG дамытудың бастапқы нүктесі болды. Бұл компаниялардың тұрақтылығы мен әлеуметтік жауапкершілігі негізінде негізделген шешімдер қабылдау кезінде инвесторлар мен кредиторлар үшін өте маңызды. Бір жыл ішінде ТДМ кеңсесі айтарлықтай нәтижелерге қол жеткізді:

● қазақстандық университеттер арасында бірінші болып БҰҰ Жаһандық шартының SDG Ambition бағдарламасының білім беру серіктесі мәртебесін алды;

● Future 17 the Sustainable Development Goals Challenge Program консорциумының мүшесі болды;

● Satbayev University-дің негізгі қызметкерлері SDG бойынша жеке халықаралық сертификат алды;

● тұрақты даму тақырыптары бойынша 20-дан астам жобаның портфелі қалыптасты;

● Қазақстанның өңірлік университеттері үшін корпоративтік тұрақтылық және іскерлік этика бойынша курс әзірленді. Еліміздің 6 өңірінде екі күндік біліктілікті арттыру курстары өтіп үлгерді.

Осының барлығы QS Sustainability Rankings 2025 тұрақты дамудың жаһандық рейтингіндегі бағалауға оң әсерін тигізгені және Satbayev University-дің университеттердің ESG-рейтингінде 110 позицияға көтерілуіне, Қазақстанда 2-орынға және Shanghai University, Tokyo University of Science және т.б. басып озып, Азиядағы барлық тұрақты университеттер арасында екінші жүздікке кіруге мүмкіндік бергені сөзсіз.

Сондай-ақ, өздеріңіз білетіндей, рейтингтің үлес салмағының жартысына жуығын ғылыми және халықаралық ынтымақтастықтан қалыптасатын академиялық бедел алады. Университеттің халықаралық ғылыми конференциялар мен симпозиумдарға белсенді қатысуы оның беделіне оң әсерін тигізуде.

Біздің шетелдік серіктестермен әрбір кездесуіміз бірлескен білім беру бағдарламалары, қос дипломдар, бірлескен жобалар, журналдардағы мақалалар, студенттермен оқытушы-профессорлар құрамымен алмасу сияқты нақты ынтымақтастықтармен бірге жүреді.

Ағылшын тілінде магистратура мен докторантураның білім беру бағдарламаларының санын ұлғайту бойынша жүргізіліп жатқан жұмыстардың нәтижесінде шетелдік студенттердің, оның ішінде өз қаражаты есебінен оқитындардың саны айтарлықтай өсті; бүгінде бұл жалпы студенттер құрамының 10%-дан астамын құрайды.

Бұл жерде айта кететін жайт, егер, мысалы, 2024 QS рейтингінде халықаралық студенттердің қатынасы 4,2 болса, 2025 жылы біз қазірдің өзінде 16,9-ға жеттік, яғни 4 есе өсім бар. Шетелдік студенттердің көбеюін рейтингтік агенттіктердің сарапшылары да оң бағалады және сәйкесінше, оқу үшін тартымды орын ретінде университеттің беделіне әсер етеді.

Шетелдік факультеттерде де жағдай осындай. Биылғы жылы бізде материалтану, информатика, мұнай өнеркәсібі, геология, құрылыс және т.б. сұранысқа ие мамандықтар бойынша ағылшын тілінде 19 білім беру бағдарламасы бар. Бұл өткен жылғы 40,5-тен 2025 жылы бұл көрсеткішті 66,7-ге көтеруге мүмкіндік берді.

Тиісінше, кіріс және шығыс ұтқырлығы артады, бұл көрсеткіштерге де әсер етеді. Мысалы, осы семестрде Қытайдың бір университетінен 50 студент біздің Көлік инженериясы мектебіне оқуға келді. Сонша  қазақстандық студентті Қытайға оқуға жібердік. Ал Erasmus аясында біз Польша, Чехия, Германия және т.б. еуропалық серіктес университеттерге құжат тапсыру туралы ай сайынғы хабарландыруларды жариялаймыз.

Және, әрине,

рейтингтегі позицияларымызды жақсартуда университетіміздің қабырғасында шетелдік университеттің филиалын ашудың рөлін айтпай кетуге болмайды. Бұл рейтингтік агенттіктердің бағасына оң әсерін тигізеді, өйткені филиалдың ашылуы Satbayev University-дің ғылыми, білім беру және инновациялық орталық ретіндегі жоғары беделі мен қолайлы инвестициялық ахуалын көрсетеді.

Facebook аккаунтымда мен өз тәжірибеммен мезгіл-мезгіл бөлісіп, ғылыми-тәжірибелік сұрақтармен жеке хабарласатын саладағы әріптестеріммен жиі кеңесіп отырамын. Дегенмен, рұқсат етсеңіз, мен сіздің аудиторияңызбен маңызды бақылауды бөліскім келеді. Жақында QS талдаушыларымен өткен кездесулердің бірінде қызықты факт айтылды: барлық басқа стандартты көрсеткіштерден басқа, университеттердің беделіне университет түлектерінің өздерінің пікірлері де әсер етеді. Әртүрлі интернет-платформалардағы, соның ішінде ғылыми жарияланымдары бар сайттардағы әрбір шолудың сандық ізі де бағалау кезінде ескерілетін болады. Сондықтан ертеңгі түлектер өздерінің альма-матерін мақтанышпен айтып, жастар арасында университеттің танымалдығын арттыру үшін бүгінгі студенттермен жұмыс істеу маңызды.

– Satbayev University-дің болашағы үшін қандай өршіл мақсаттар қоясыз?

– Университетте, әрине, біз тар жоспарлау көкжиегінен зардап шекпейміз, сондықтан таяу болашақта біздің алдымызда айқын мақсат – әлемнің үздік 300 университетінің қатарына ену бар. 2024 жылғы 481-ші орыннан қазір 405-ші орында екенімізді ескерсек, мен мұны істей алатынымызға сенімдімін. «Алхимик» кітабындағы Пауло Коэльоның сөзі есіңізде ме: «Бір нәрсені қатты қаласаңыз, бүкіл Әлем сіздің тілегіңізді орындауға үлес қосады». Бізде де солай, ең бастысы – ниет, тілек, сол кезде біз табысқа қол жеткіземіз!

Ал, келесі маңызды кезең – әлемнің ең үздік жүз жоғары оқу орнының қатарына кіретін шетелдік университеттің тағы бір филиалының ашылуы болмақ. Бірақ бұл, менің ойымша, келесі сұхбаттың тақырыбы болады. 

– Университет жоғары позицияларға қол жеткізген сайын, әрине, рейтингтер назар аударатын бағыттарда өседі. Бұл процестегі ең қызықты және маңызды нәрсе не? Мүмкін кейбір жаңалықтар, жаңа ғылыми танысулар, есте қалатын сәттер шығар?

– Негізінде, жауап сұрақтың өзінде жатыр. Жолыңызда кездескен және араласқан әрбір адам сіз үшін бір жаңалық ашатыны сөзсіз. Бұл сіз оқып жатқан кітаптың жаңа тарауы сияқты, тағдырымда кездестірген барлық адамдарға шексіз алғысымды білдіремін.

Парадокс мынада, сіз айтқандай, ең қызықты және маңызды нәрселер жүзеге асыру барысында болады. Шетелдік әріптестермен кездесулер кезінде біз делегация басшылары ретінде кез келген мәселеде келісіп, қол алысып амандаса аламыз, бірақ уәде берсеңіз, оны орындау керек екенін түсіну әрқашан маңызды, өйткені сіздің артыңызда солар үшін осының бәрі жасалып жатқан мыңдаған студент тұр. Әрбір келіссөз біздің студенттер үшін жаңа мүмкіндік пен жаңа тәжірибе, ал олардың ата-аналары үшін – балаларымен мақтануға жаңа себеп. Бұл ойлар келісімдерді орындау процесі басталған кезде сізді әрқашан жақсы күйде ұстайды.

Бұл Рэй Брэдберидің «Фаренгейт бойынша 451 градус» кітабындағыдай, кейіпкер атасының сөзін еске түсіреді: «Сенің не істеп жатқаның маңызды емес, сен қолыңа ұстағанның бәрінің сенің бір бөлігің сонда қалғандай пішінін өзгертуі, бұрынғыдан өзгеше болуы маңызды». Біз қандай нәтиже қалайтынымызды анық түсінген кезде дәл сондай сезімдерді сезінемін.

Жалпы алғанда, мәселе тіпті рейтингтегі сандарда емес, мәселе біз оны сәл жақсартқаннан кейін Қазақстандағы білім сапасының қандай болатынында, өйткені біз нақты бір университеттің беделін көтеру үшін жұмыс істеп жатқан жоқпыз; бірге біз бүкіл қазақстандық жоғары білім беру жүйесін алға жылжытамыз.

Бір кездесу аясында тек Satbayev University-ге ғана емес, басқа университеттерге де шетелдік серіктестерді тартқан жағдайлар көп болды. Өйткені, біз, ең алдымен, ортақ жұмысты атқарып жатқан әріптестерміз және халықаралық ынтымақтастық ауқымында студенттерді бөлмейміз, өйткені олардың барлығы бір елдің азаматтары.

Біздің жоғары білім беру менеджерлері ретіндегі міндетіміз – университетті өңірлік академиялық хабтың бір бөлігіне айналдыру және біздің еңбек нарығымызда барлық қажетті құзыреттерге ие және экономиканың басым секторларының қажеттіліктерін қанағаттандыратын білікті әрі бәсекеге қабілетті мамандарды алу үшін студенттерімізге жаһандық зерттеу орталықтарына қол жеткізуге мүмкіндік беру. 

ФАКТОР	НЕГЕ БАЙЛАНЫСТЫ?	КІМ  ЫҚПАЛ ЕТЕДІ?	ЖОО-НЫҢ КӨТЕРІЛУІНЕ ҚАЛАЙ КӨМЕКТЕУГЕ БОЛАДЫ?
АКАДЕМИЯЛЫҚ БЕДЕЛ (40-50%)	Оқытушыларға, ғалымдарға және халықаралық журналдардағы жарияланымдарға байланысты.	Оқытушылар, зерттеушілер.	Scopus/WoS-та көбірек жарияланымдар, конференцияларға қатысу, халықаралық ынтымақтастықты дамыту.
ЖҰМЫС БЕРУШІЛЕР АРАСЫНДАҒЫ  БЕДЕЛ (10-15%)	Түлектерді жалдайтын компаниялардың пікірлері маңызды.	Түлектер, HR-компаниялар.	Тағылымдамалар, индустриямен байланыстар, мансаптық форумдар және хакатондар.
ҒЫЛЫМИ ЖАРИЯЛАНЫМДАР ЖӘНЕ ДӘЙЕКСӨЗДЕР (20-25%)	Мақалалар саны және олардың дәйексөздері бағаланады.	Ғалымдар, магистранттар, аспиранттар.	Көбірек Q1-Q2 мақалалар, шетелдік ғалымдармен жарияланымдар, Google Scholar-да белсенді жариялау.
ИНТЕРНАЦИОНАЛДАНДЫРУ (10-15%)	Шетелдік студенттер мен оқытушылар маңызды.	Шетелдік студенттер, серіктес ЖОО-лар.	Ағылшын тілді бағдарламаларды іске қосу, Erasmus+гранттарына қатысу.
СТУДЕНТТЕР МЕН ОҚЫТУШЫЛАРДЫҢ АРАҚАТЫНАСЫ (5-10%)	Бір оқытушыға студенттер неғұрлым аз болса, білім сапасы соғұрлым жоғары болады.	Әкімшілік.	Оқытушылар құрамын ұлғайту, оқытушыларға жүктемені азайту.
ТҰРАҚТЫ ДАМУ  (5%)	Университеттің экологиялық және әлеуметтік саясаты бағаланады.	ESG-мамандар, PR-команда.	Экологиялық және әлеуметтік жобаларды іске қосу, энергия тиімді технологияларды енгізу, цифрландыру.
ИНТЕРНЕТТІҢ БОЛУЫ  (5%)	Google Scholar - да көрінуіне және сайтқа  кіруіне байланысты.	IT-бөлім, PR-қызмет	Сайтты, әлеуметтік желілерді, ResearchGate-тегі жарияланымдарды SEO-оңтайландыру.

ЭЛЕКТРОНИКА, ТЕЛЕКОММУНИКАЦИЯ ЖӘНЕ ҒАРЫШТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР КАФЕДРАСЫ – ҒЫЛЫМИ ЖҰМЫСТЫҢ ТИІМДІЛІГІНІҢ БІР МЫСАЛЫ

Электроника, телекоммуникациялар және ғарыштық технологиялар кафедрасы (ЭтжҒТ) Сәтбаев университетінің Автоматтандыру және ақпараттық технологиялар институтының ең ірі кафедраларының бірі. Мұнда академиялық қызмет үш білім беру бағдарламасы: «Телекоммуникация», «Electrical and Electronic Engineering», «Ғарыштық техника және технологиялар» бойынша жүзеге асырылады. Соңғы екеуі жаңа және білім беру бағдарламасының рейтингіне қатысу процесін енді ғана бастады, бірінші шығарылым 2027 жылға жоспарланған. Бірінші білім беру бағдарламасына сәйкес кафедра университеттердің әртүрлі рейтингтеріне белсенді қатысып, атқарылған жұмыстардың арқасында «Атамекен» 2025 рейтингінде 7 позицияға көтерілді.

Кафедра қызметкерлерінің 85%-дан астамын докторлар, ғылым кандидаттары, PhD докторлары құрайды, бұл университеттегі ең жоғары көрсеткіштердің бірі. Кафедрада 650 студент, магистранттар мен докторанттар дайындалады.

Университеттің жоғары рейтингке қол жеткізуі бірінші буынның, яғни кафедра меңгерушілерінің белсенділігі мен тиімділігіне тікелей байланысты. Автоматтандыру және ақпараттық технологиялар институтының ЭТжКТ кафедрасы алға қойылған мақсатқа жетудің құралдары мен әдістеріне жіті көңіл бөледі. Атап айтқанда,

«Салалық қауымдастықтар мен кәсіпорындардың тапсырысы бойынша әзірленген инновациялық білім беру бағдарламаларының саны» көрсеткіші бойынша жұмыс берушілермен тығыз байланыс пен белсенді жұмыс жолға қойылып, жыл сайын кафедраның оқу процесіне бір инновациялық білім беру бағдарламасын енгізу жоспарлануда.

Кафедраны профессор Ерлан Түлекбаев басқарады. Ғылым саласында үлкен тәжірибесі бар зерттеуші, менеджер. Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университетін және Бауман атындағы Мәскеу мемлекеттік техникалық университетінің аспирантурасын бітірген. Еңбек жолын 1986 жылы осында, Қ. Сәтбаев атындағы ҚазҰТУ-да стажер-зерттеуші, ассистент, оқытушы ретінде бастады. 2017 жылы «Электроника, телекоммуникациялар және ғарыштық технологиялар» кафедрасының меңгерушісі болды.

Кафедраның профессорлық-оқытушылық құрамы 22 адамнан тұрады. Дипломды аяқтау көрсеткіші 86%-ды құрайды.

«Алдағы үш жылда біздің департамент 11 рейтингтік көрсеткішті жақсарту бойынша ауқымды және серпінді міндеттер қойды», - дейді Ерлан Таштайұлы. – Нақтырақ айтқанда, Scopus басылымдарының санын, дәйексөз деңгейінің индикаторын айтарлықтай ұлғайту, шетелдік студенттердің үлесін арттыру, тиісінше, халықаралық аккредитациядан өткен және БҰҰ-ның Тұрақты даму мақсаттарына сәйкес келетін шет тілінде білім беру бағдарламаларын әзірлеу бойынша жұмыс жүргізілуде. Сонымен қатар, шетелдік жоғары оқу орындарымен жаңа меморандумдар жасалып, Хирш индексі жоғары шетелдік ғалымдар мен оқытушылар тартылатын болады. Сондай-ақ ғылыми іс-шаралар мен ғылыми жобалар қатарын қаржыландыруды жүйелі түрде арттыру жоспарлануда».

Университет рейтингін жақсартудағы өте маңызды көрсеткіш білім беру бағдарламаларының халықаралық мойындалуы болып табылады, қазір кафедра ABET – Accreditation Board for Engineering and Technology (Инженерлік және технологиялар аккредиттеу кеңесінде) халықаралық аккредитациядан өтуге қарқынды дайындалуда. Бұл халықаралық ұйым қауымдастырылған, бакалавр және магистратура деңгейлерінде қолданбалы және жаратылыстану ғылымдары, есептеуіш техника, инженерия және инженерлік технологиялар бойынша колледж және университет бағдарламаларын аккредиттейді. ABET аккредитациясының арқасында студенттер, жұмыс берушілер және қоғам білім беру бағдарламасы Халықаралық еңбек нарығына шығуға дайын мамандарды шығаруға мүмкіндік беретін сапа стандарттарына сәйкес келетініне сенімді бола алады.

– Ерлан Таштайұлы, қызметкерлер мұндай ауқымды жұмыстарды атқару қажеттілігіне қалай қарайды? Бұл ұжымдағы атмосфераға әсер ете ме? Оқытушылар мен ғалымдардың мотивациясы қандай?

– Ұжым орындалатын жұмыстың маңыздылығы мен қажеттілігін түсінеді. Жұмыстың ауырлығына қарамастан қызметкерлер жоғары жауапкершілік пен кәсібилік танытуда. Ұжымда жұмысқа деген құлшыныс пен достық атмосферасы орын алған, өйткені барлығы ортақ мақсат пен өз күш-жігерінің маңыздылығын түсінеді. Оқытушылар мен ғалымдардың мотивациясы: кәсіби өсуге ұмтылу, ғылым мен білімге үлес қосуға ұмтылу, сонымен қатар мансаптық өсу мүмкіндіктері және олардың жетістіктерін мойындау сияқты бірнеше негізгі факторға негізделген. Сонымен қатар, қызметкерлердің ынта-жігерін сақтауда басшылықтың қолдауы мен жағымды жұмыс ортасын құру маңызды рөл атқарады.

ЭТжКТ кафедрасында дарынды жас ғалымдардың саны артып келеді. Осылайша, 2023 жылы бірден алты докторант диссертация қорғады. Жас PhD докторлары Қырмыза Тайсариева мен Нұржігіт Смайыловтың күш-жігерімен гранттық қаржыландырудың екі гранттық конкурстық жобасы, Дана Өтебаева, Ұлжалғас Сейдалиева, Жандос Досбаев және Айгүл Нұрланқызы, Мұхит Тұрымбетовтің қатысуымен «Жас Ғалым» бес конкурстық жобасы жүзеге асырылуда. Жобаларды жүргізу өте кең форматта жас ғалымдардың әлеуетін ашуға мүмкіндік береді және жұмыс нәтижелері импакт-факторы жоғары журналдарда жарияланады.

Кафедраның жас оқытушылары жыл сайын «Жылдың үздік оқытушысы» республикалық байқауына қатысады. Өткен жылы төрт қызметкер: Айнұр Құттыбаева, Сұңғат Марксұлы, Асқар Әбдіқадыров және Дана Өтебаева жеңімпаз атанды. Жас ғалымдар мен олардың тәлімгерлерінің белсенділігінің арқасында көптеген ғалымдардың еңбек өнімділігінің көрсеткіші болып табылатын басылымдар мен олардың сілтемелері бойынша белгілі Хирш индексі бірден онға дейін өсті. Мәселен, жас профессор Н. Смайыловта Хирш индексі 10, доцент Ә. Әбдіқадыровта 9, жас аға оқытушы С. Марксұлында 7, А. Құттыбаевада 7.

ЖАС ҒАЛЫМДАРДЫҢ МЫСАЛДАРЫ

Қазақстанда жас ғалымдарды қолдау бағдарламалары белсенді түрде жүзеге асырылып, олардың ғылыми қызметі үшін қолайлы жағдай жасауға көмектесуде. Табысты зерттеушінің жарқын үлгілерінің бірі – Тайсариева Қырмызы – электроника және телекоммуникация саласындағы әзірлемелермен айналысатын, жетістіктері халықаралық деңгейде мойындалған болашағы зор зерттеуші.

Оның кәсіби мансабы – теория мен практиканың сәтті үйлесімінің үлгісі. Қ. Сәтбаев атындағы ҚазҰТЗУ-дың Автоматтандыру және ақпараттық технологиялар институтының «Электроника, телекоммуникациялар және ғарыштық технологиялар» кафедрасының PhD докторы және профессоры ретінде өзі білім алған университетте ғылыми жолын жалғастыруда.

Қырмызы Тайсариева бүгінде өзекті және келешегі зор бағыт болып табылатын электроника саласында байланыстырылған дрон жасаумен белсенді айналысады. Бұл оның бірегей сипаттамаларына және әртүрлі салаларда қолданудың кең ауқымына байланысты.

Жас ғалымның ғылыми зерттеулері жетекші халықаралық журналдарда, соның ішінде Scopus индексі бар журналдарда тұрақты түрде жарияланады. Бүгінгі таңда Қырмызы Тайсариева телекоммуникация және электроника саласындағы ғылымның дамуына қосқан елеулі үлесін растайтын 50 ғылыми мақаланың, соның ішінде халықаралық және республикалық конференциялардағы мақалалардың, баяндамалардың, сондай-ақ өнертабыстарға патенттердің авторы.

Соңғы үш жылда оның 5 мақаласы нөлдік емес импакт-факторы бар ғылыми журналдарда (Scopus-те индекстелген), 15-і республикалық басылымдарда, 5-і халықаралық конференциялар материалдарында магистранттар мен докторанттармен бірлесе отырып жарияланған. Сонымен қатар, ол ҚР ҒжЖБМ РОӘК ЖБТ ОӘБ-мен бірлескен үш оқу құралының және бір монографияның авторы.

Қырмызы Тайсариева ғылыми жетістіктермен шектелмейді; болашақ мамандарды дайындауға белсене араласады. 30 магистрант пен 8 докторанттың ғылыми жұмыстарына жетекшілік етіп, 50 студентті диссертация қорғауға дайындады. Оның жетекшілігімен екі докторант диссертацияларын сәтті қорғап үлгерді. Студенттер, магистранттар мен докторанттар оның кәсіби шеберлігін, жауапкершілігін, теориялық және практикалық білімінің жоғары деңгейін атап өтеді. 2024 жылы Қырмызы Нұрланқызы «ЖОО-ның үздік оқытушысы» атағын алды.

2023 жылдан бастап Қырмызы Тайсариева «Жиілікті ауыстырып-қосқыш және жоғары кернеуді түрлендіру коэффициенті бар инверторлы, біріктірілген қос мақсатты мультикоптер платформасын жасау» атты жаңа ғылыми жобаны жүзеге асыруда, оған кафедраның он қызметкері, оның ішінде оқытушылар, докторанттар және студенттер белсенді қатысты, бұл ұжымдық ғылыми жұмыстың маңыздылығын көрсетеді.

– Қырмызы Нұрланқызы, жобаның жаңашылдығы неде? Әзірлеме қайда пайдаланылады? Қандай аппарат дайындап жатқаныңызды қарапайым тілмен айтып беріңізші.

– Біздің жобаның инновациялық сипаты жанармай құюды немесе батареяларды ауыстыруды қажет етпей-ақ ұзақ уақыт жұмыс істей алатын байланыстырылған ұшқышсыз ұшатын аппаратты (ҰҰА) әзірлеуде жатыр. Бұл үздіксіз қуат көзін және нақты уақытта деректерді беруді қамтамасыз ететін арнайы кәбілді пайдалану арқылы қол жеткізіледі.

Кәдімгі дронды елестетіп көріңізші, бірақ ол батареямен жұмыс істеп, қуаты таусылып қалудың орнына, ол өзіне қуатты батпырауық сияқты, бірақ орнында қалықтау немесе белгілі бір аумақта қозғалу мүмкіндігімен арнайы сым арқылы алады. Бұл дронды зарядтау үшін қонбай сағаттап немесе тіпті күні бойы жұмыс істеуге мүмкіндік береді.

Біздің ұшқышсыз ұшу аппараты шекараны қорғау, стратегиялық объектілердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету, апаттық-құтқару жұмыстары, ауыл шаруашылығы, жол қозғалысын бақылау, құрылыс, төтенше жағдайлар кезінде жедел әрекет ету сияқты ұзақ мерзімді бақылау мен қадағалауды қажет ететін салаларда қолданылады. Ол қоршаған ортадағы өзгерістерді жазуға, бейне және фотосуреттерді нақты уақытта жіберуге, тіпті деректерді талдау үшін жасанды интеллект жүйелерімен интеграциялауға қабілетті. Бұл қауіпсіздікті жақсартуға, жұмыс процестерін оңтайландыруға және ресурстарды үнемдеуге көмектеседі.

Ғалым сонымен қатар «IoT және деректерді талдау негізінде зияткерлік қалалық жүйені дамыту» жобасының бас ғылыми қызметкері (2024–2026 жж.) және «Қоршаған ортаның механикалық тербелістерін электрлік сигналдарға кең жолақты, энергияны үнемдейтін және жинақы түрлендіргішін жасау» (2024–2026 жж.) жобасының аға ғылыми қызметкері бола отырып, екі жобаға орындаушы ретінде қатысады.

– Неліктен электрониканы өзіңіздің мамандығыңыз ретінде таңдадыңыз? Электроника сізді бала кезіңізден қызықтырды ма? Ғылымға басқан алғашқы қадамдарыңыз қандай болы?

– Мамандық таңдауымда айналамдағы адамдар үлкен рөл атқарды. Мектепте физикадан беретін менің тамаша мұғалімім болды, ол маған электроника тек схемалар мен формулалар ғана емес, сонымен бірге мүмкіндіктер әлемі екенін көрсетті.

Университетке түскен кезде мені оқытушылар мен ғалымдар, олардың зерттеулері, жаңалықтары шабыттандырды. Мен электрониканы оқып қана қоймай, ғылымды алға жылжытып, өз үлесімді қосқым келетінін түсіндім. 

Алғашқы қадамдар оңай болған жоқ – көп жұмыстар істеліп, эксперименттер жасалды, қателіктер орын алды. Дәл осы қиыншылықтардың барлығы маған мақсатымнан бас тартпай, алға ұмтылуға үйретті.

 Тағы бір жас ғалым – PhD докторы, Автоматтандыру және ақпараттық технологиялар институтының электроника, телекоммуникациялар және ғарыштық технологиялар кафедрасының профессоры, телекоммуникация саласының көрнекті ғылыми қызметкері Нұржігіт Смайылов.  За 11 жылдық ғылыми-педагогикалық қызметінде ол 10 ғылым магистрін және 30 ғылым бакалаврын дайындады. Оның жетекшілігімен 2 докторант кандидаттық диссертациясын ойдағыдай қорғаса, «Радиотехника, электроника және телекоммуникациялар» мамандығы бойынша 19 диссертация қорғалды. Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің шақыруымен екі рет физика-технологиялық факультетінің «Радиотехника, электроника және телекоммуникациялар» мамандығы бойынша диссертациялық кеңесіне қатысты.

Университет пен жоғары оқу орнынан кейінгі білім берудің барлық деңгейлерінде орыс және қазақ тілдерінде дәрістер оқып, практикалық сабақтар жүргізетін Нұржігіт Смайылов студенттер арасында жоғары педагогикалық рейтингке ие. Барлық дәрістер мен практикалық сабақтар компьютерлік зертханада COM SOL, MatLab, Mathcad, Python, Autocad, Proteus және Cisco Packet Tracer бағдарламалық өнімдерінің көмегімен жүргізіледі.

Нұржігіт Смайылов «Радиотехника, электроника және телекоммуникациялар» мамандығы бойынша оқитын бакалаврларға арналған «Электротехника теориясы» оқу құралының, «Сымсыз байланыс желілері» оқу құралының және үш оқу-әдістемелік кешеннің, сондай-ақ «Мұнай ұңғымаларындағы мұнай мен су сыйымдылығын танушы», Микроэлектрондық температура датчигінің сезімтал элементі», «Мобильді интеллектуалды жол белгісі» инновациялық әзірлемелерінің авторы. Өнертабыстар қазірдің өзінде «Қазтелерадио» және «Қазақстан темір жолы» сияқты отандық компанияларда қолданылуда.

Ғалым өзінің ғылыми жұмысын жаңа өзекті бағыттарда белсенді түрде жалғастыруда. Оның жетекшілігімен «Ғарыштық инфрақұрылым үшін шағын өлшемді талшықты-оптикалық біріктірілген қысым мен температура датчиктерін жасау жобалары мен технологияларын әзірлеу» ғылыми жобасы орындалды. 

Қазіргі уақытта Н. Смайлов кафедра оқытушылары, магистранттары мен докторанттары бірлесіп жұмыс істейтін «Металл және бетон конструкцияларының кернеулі күйін бақылау үшін талшықты-оптикалық жүктеме ұяшықтарын зерттеу және қолдану» жобасын басқарады.

 «Ғарыштық инфрақұрылымға бағытталған алдыңғы жобамыздан айырмашылығы – бұл жұмыс жер бетіндегі объектілерге, әсіресе сейсмикалық қауіпті аймақтарға бағытталған, - дейді ғалым. Біздің датчиктер нақты уақыт режимінде материалдар құрылымындағы өзгерістерді бақылай алады. Құрылыс объектілерінің қауіпсіздігі мен ұзақ мерзімділігі өте өзекті мәселе және мұндай датчиктер ықтимал деформациялар мен зақымдануларды ерте анықтай алады, бұл апаттардың алдын алуға және құрылымдардың жалпы сенімділігін арттыруға көмектеседі. Осылайша, бұл әзірлемелер жердегі де, сол сияқты ғарыштағы да объектілердің мониторингін айтарлықтай жақсарта алады. Дәл қазіргі уақытта нәтижелер жоғары дәлдік пен тұрақтылықты көрсетіп отыр, бұл ғарыштық миссиялар үшін өте маңызды. Сонымен қатар, біз әзірлемелерді басқа салаларда пайдалану үшін патенттеу бойынша белсенді жұмыс істеп жатырмыз».

Өздеріңіз білетіндей, күнделікті жасалған кішкентай қадамдар үлкен мақсаттарға жетуге көмектеседі. Satbayev University сияқты жүйелі, кезең-кезеңімен алға жылжып, университетімізде ғылымды дамытып, сонымен бірге бір-бірімен тәжірибе алмасып, бір-біріне қолдау көрсете отырып, университеттеріміз алдағы уақытта да Қазақстанға үлкен мүмкіндіктер мен жоғары технологиялар елі ретінде назар аудартып, барлық рейтингтердің баспалдағымен көтерілетініне сенімдіміз.

---

Аннотация

Қ. И. Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық зерттеу университеті соңғы жылдары әлемдік рейтингтердегі беделін айтарлықтай арттырды. Біздің тілшімізбен болған әңгіме барысында ЖОО өкілдері өз тәжірибелерімен бөлісіп, оларға табысқа жетуге және халықаралық тануға не көмектесетінін айтады.