Seifullin University: инновация және өсу драйвері

Сәкен Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық зерттеу университеті (Seifullin University) құрылған күннен бастап еліміздің экономикасын дамытуда, агроөнеркәсіптік кешен және басқа да салалар үшін жоғары білікті мамандар даярлауда шешуші рөл атқарды. Бүгінгі таңда Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың «Жасанды интеллект дәуіріндегі Қазақстан: өзекті мәселелер және оны түбегейлі цифрлық өзгерістер арқылы шешу» атты жаңа Жолдауы тұрғысынан Seifullin University-дің білім, ғылым және бизнеске қосқан үлесі тек арта түседі. ҚазАТЗУ заманауи сын-қатерлер мен мемлекеттің басымдықтарына жауап бере отырып, инновациялар мен цифрландыру орталығы ретіндегі ұстанымын нығайтып келеді. Университеттің басқарма төрағасы – ректоры, экономика ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының академигі Қанат ТІРЕУОВПЕН ЖОО-ның Астананың дамуына қосқан үлесі, цифрландыруды күшейтудегі рөлі, алдағы жоспарлары туралы әңгімелестік.

– Қанат Маратұлы, Мемлекет басшысы кезекті Жолдауында стратегиялық маңызды экономика салаларын, оның ішінде ауыл шаруашылығы саласын цифрлық трансформациялау мәселесіне тоқталды. Бұл университеттің қазіргі даму векторына қалай сәйкес келеді?

– Ел президенті Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаевтың «Жасанды интеллект дәуіріндегі Қазақстан: өзекті мәселелер және оны түбегейлі цифрлық өзгерістер арқылы шешу» Жолдауы аясында агротехнологиялық хаб құру, азық-түлік қауіпсіздігін нығайту үшін агробизнесті қолдау, ветеринариялық және фитосанитариялық стандарттарды жетілдіру, аграрлық секторда логистиканы дамыту, АӨК, ауыл және орман шаруашылығын цифрландыру, осы салалар үшін бәсекеге қабілетті кадрлар даярлау арқылы ауыл шаруашылығы саласын жаңа деңгейге шығаруға ерекше назар аударылды. Seifullin University дәл осы міндеттерді жүзеге асыруда басым ойыншылардың бірі болып табылады.

Біздің ЖОО-ның Университет 4.0 ретіндегі миссиясы Жолдауда қозғалған ел дамуының перспективалық бағыттарымен үйлесімді үндеседі. Стэнфорд университетінің профессоры Генри Ицковицтің ғылым, бизнес және мемлекет ынтымақтастығы ретіндегі инновациялық дамуының үштік спираль моделі осы қарым-қатынастағы университеттердің жетекші рөліне негізделгені белгілі. Өңірдің және тұтастай алғанда елдің әлеуметтік-экономикалық дамуындағы драйверлер ретінде зерттеу университеттері өсудің жаңа мультипликаторлары болуға тиіс.

Экономиканың барлық секторларына цифрлық шешімдерді енгізуге баса назар аударылған Мемлекет басшысының қазіргі Жолдауы аясында біздің университеттің рөлі бірнеше есе артып келеді. Өйткені, біз кәсіби салада терең білімі бар кадрларды ғана емес, қазіргі заманғы IT-технологияларды меңгерген, оның ішінде ЖИ технологияларын меңгерген, дамыған аналитикалық және сыни ойлауы бар және инновациялық шешімдер қабылдауға дайын мамандарды дайындаймыз.

– Университет елорданың дамуында қандай рөл атқарады?

– Университет пен қаланың өзара іс-қимыл тарихы өте терең және университеттің өзі құрылған күннен бастап, 1957 жылдан бастап есептеледі. Seifullin University-дің негізгі мақсаты – білім мен ғылым бастапқыда экономиканың барлық салаларын дамытудың бастапқы нүктесі болған қала құраушы университетке айналу.

Біздің университет елорданың өміріне белсенді қатысып, ал кейбір аспектілерде ол тіпті қалалық ортаның дамуының әлеуметтік-мәдени және ноосфералық динамикасынан озып кетті.

Астана Еуразия өңірінің мәдени орталықтарының бірі ретінде бүгінгі таңда дамыған жоғары технологиялық инфрақұрылымы, бірегей сәулеті, қарқынды дамып келе жатқан экономикасы бар заманауи мегаполис болып табылады. Елорда мәртебесін алған сәттен бастап қала қазақстандықтардың күш-жігерінің арқасында керемет нәтижелерге қол жеткізіп, отандық экономиканың қуатты локомотивтерінің біріне айналды. Соңғы бес жылда құрылыс материалдары мен металл конструкцияларын, энергетикалық және көлік жабдықтарын, сондай-ақ тамақ өнімдерін өндірудің шоғырлануының арқасында Астананың ЖӨӨ көлемі екі есеге жуық өсті.

Астананың қарқынды әлеуметтік-экономикалық дамуына елордалық жоғары оқу орындары үлкен үлес қосып отырғаны сөзсіз, өйткені олар қала дамуының оң динамикасына, оның ішінде креативті индустриялар мен инновациялық кластерлердің өсуіне ықпал ете отырып, прогрессивті жастарды тартудың орталығы болып табылады.

Seifullin University – экономиканың стратегиялық маңызды салалары, агроөнеркәсіптік кешен, ветеринариялық және фитосанитариялық қауіпсіздік, көлік логистикасы, энергоөнеркәсіптік сала, IT және азық-түлік қауіпсіздігі үшін бәсекеге қабілетті кадрларды даярлау жөніндегі заманауи ғылыми-білім беру платформасы.

Университетте жоғары білім саласындағы соңғы трендтерді және жетекші шетелдік және отандық жоғары оқу орындарының озық академиялық тәжірибесін ескере отырып жаңғыртылған дамыған ғылыми-білім беру экожүйесі бар. Үздік әлемдік университеттік тәжірибелер мен халықаралық стандарттардың бенчмаркингі негізінде біз Seifullin University-ді әлемдік деңгейдегі университетке айналдырамыз.

Қазір Seifullin University-де жеті институт жұмыс істейді. Бұл Ауыл шаруашылығы және орман шаруашылығы, Жануарлар және ветеринария ғылымдары, Инжиниринг және тамақ технологиялары, Жер ресурстары және сәулет, Энергетика, Бизнес және цифрлық технологиялар, Гуманитарлық ғылымдар институты. Осындай жаңартылған құрылымның арқасында біз білім, ғылым және өндіріс синергиясын қамтамасыз ете отырып, қаланың да, жалпы республиканың да дамуына жан-жақты әрі оң ықпал ете аламыз.

– Университет Президенттің агроөнеркәсіптік кешенді дамыту, оның ішінде жасанды интеллекті пайдалана отырып дамыту жөніндегі тапсырмасын іске асыру шеңберінде қандай нақты жұмыстар жүргізіп жатыр?

– Seifullin University Қазақстанның жетекші аграрлық жоғары оқу орны болып табылады және елдің агроөнеркәсіптік кешенін дамытуға зор үлес қосып отыр. АӨК үшін білікті мамандар даярлаудан басқа, ЖОО-ның ғылыми зерттеулер жүргізу үшін қуатты базасы бар.

Зертханалар мен орталықтар бізге ауыл шаруашылығы мен ветеринариядағы инновациялардың локомотиві болуға мүмкіндік береді. Мәселен, соңғы үш жылда Еуропа, Азия және Австралия елдерінің жетекші серіктес жоғары оқу орындарымен және ұйымдарымен ынтымақтастықта 12 бірлескен зертхана құрылды. Олар ғылымды, аграрлық инновациялық технологияларды, тұрақты ауыл шаруашылығын дамытуға, ғылыми біліммен алмасуға және әртүрлі салаларда ғылыми зерттеулер үшін платформалар құруға бағытталған.

Біз АӨК проблемаларын шешу және азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін әлемдік жетекші жоғары оқу орындарымен бірлесіп құрылған аккредиттелген халықаралық зертханаларымызға үлкен үміт артамыз. Бұл жануарлардың жұқпалы ауруларын зерттеуге және диагностикалауға арналған биологиялық қауіпсіздік зертханасы, қалдықтарды басқару жөніндегі зерттеу зертханасы, сондай-ақ өсімдік шаруашылығы жөніндегі зертхана және т.б. Мұнда ауыл шаруашылығы дақылдарының климаттық жағдайларға төзімділігін арттыру үшін селекция, жаңа сұрыптарды әзірлеу және генетикалық материал жасау бойынша зерттеулер жүргізілуде.

Біздің ғалымдар бағдарламалық-нысаналы, гранттық және жеке қаржыландыру шеңберінде 160-қа жуық ғылыми жобаны іске асыруда. Олардың қатарында жоба аясында инновациялық шешімдер, мысалы, АӨК-те желілік агротехнопарк құру көзделген «Ауыл шаруашылығы өнімдерін органикалық өндіру мен қайта өңдеудің жаңа технологияларын әзірлеу» бағдарламалық-нысаналы қаржыландырудың мегажобасы бар.

Сонымен қатар, агросекторда жаңа цифрлық тәсілдерді әзірлеуге бағытталған «Нейрожелілік модель негізінде Қазақстандағы дәнді дақылдар зиянкестері санының динамикасын болжаудың талдамалық жүйесі» атты ірі ғылыми жобаны бөліп көрсетуге болады.

АӨК тиімділігінің көрсеткіштеріне оң әсер еткен біздің ЖОО ғалымдарының тәжірибелік әзірлемелерінің бірі тәжірибелік станция базасында «Фермер планшеті» арнайы мобильді қосымшасын пайдалана отырып, органикалық мал шаруашылығына арналған «Ақылды жайылымдар» жобасын енгізу болды.

Президенттің ауыл шаруашылығы саласындағы ең жаңа технологияларды, соның ішінде жасанды интеллекті пайдалану қажеттігі туралы негіздемелерін қолдай отырып, аграрлық секторды цифрландыру оның тиімділігін арттыру үшін шын мәнінде аса маңызды шарт болып табылатынын атап өткім келеді.

Университет білім беру және зерттеу қызметінде цифрлық экожүйені белсенді қолданады. Мысалы, Big Data кабинеті, агроэкологиялық сынақ орталығы, АӨК-те агротехниканы және ГАЖ-технологияларды цифрландыру орталығы, робототехника және 3D-визуализация, модельдеу және мехатроника зертханалары, «Platonus Lab» орталығы, «АӨК-тегі жасанды интеллект», «Машиналық интеллект» ғылыми-зерттеу зертханалары, «1С» оқу орталығы, ұшқышсыз ұшу аппараттары қолданылады.

Жалпы, цифрлық технологиялар, соның ішінде жасанды интеллект ауыл шаруашылығы мен биоресурстарға, инженерлік, өңдеу және құрылыс салаларына, ақпараттық-коммуникациялық технологияларға қатысты көптеген білім беру бағдарламаларымызда қолданылады. Бағдарламаларға цифрлық экономиканың қажеттіліктеріне сәйкес келетін жасанды интеллект, үлкен деректерді талдау және машиналық оқыту бойынша оқыту кіреді.

– Университетте білім беру мен өндірісті интеграциялау үшін кадрларды даярлауда қандай жаңа тәсілдер қолданылады?

– Еңбек нарығының қажеттіліктеріне икемді жауап беретін қазіргі заманғы жоғары оқу орны ретінде Seifullin University Жаңа мамандықтар атласын ескере отырып, мамандар даярлауға құзыреттілік көзқарасты басымдыққа қояды. Кадрларды даярлаудың осы форматын ілгерілетуде стейкхолдер-жұмыс берушілермен белсенді ынтымақтастық шешуші рөл атқарады. Отандық және шетелдік ауыл шаруашылығы құрылымдары, өнеркәсіптік кәсіпорындар, қаржы-кредит мекемелері, мемлекеттік уәкілетті қызметтер, зерттеу институттары, ғылыми-өндірістік орталықтар және басқа да ұйымдар оқытуға арналған базалар болып табылады.

Университетте екінші жыл қатарынан білім беруді нақты өндіріспен тығыз байланыстыратын және біздің елде теңдесі жоқ тәжірибеге бағдарланған «2,5 + 1,0 + 0,5» дуальді оқыту моделі сәтті жүзеге асырылуда. Осы модель аясында білім алушылар бір жыл бойына нақты жұмыс орнындағы ортаға еніп, тәжірибелі мамандардың жетекшілігімен практикалық дағдыларды алады. Бұл тәсіл өте тиімді: студенттер бірегей тәжірибе жинақтап, белгіленген жалақы алады, ал жұмыс берушілер кәсіпорындардағы технологиялық процестермен таныс дайын мамандарды алады.

Дуальді оқытумен қатар, практикадан өту кезеңінде студенттер серіктес кәсіпорындарда жұмысқа орналасу мүмкіндігіне ие болады. Бұдан басқа, білім алушылар LOGO e.V, DEULA-Nienburg және басқа да ірі неміс компанияларында халықаралық бағдарлама бойынша АӨК саласында алты айлық өндірістік практикадан өте алады.

– Мемлекет басшысы атап өткендей, көптеген елдер Қазақстанмен достық қарым-қатынас пен өзара тиімді ынтымақтастықты дамытқысы келеді. Университет білікті мамандарды даярлау аясында шетелдік серіктестермен қалай қарым-қатынас жасайды?

– Аграрлық жоғары оқу орындары мен ғылымның жаһандық консорциумы, Біріккен Ұлттар Ұйымының Азық-түлік және ауыл шаруашылығы ұйымы, Университеттердің Ұлы Хартиясы және басқалары сияқты 18 жаһандық халықаралық ұйымның мүшесі бола отырып, Seifullin University қызметтің барлық бағыттары бойынша, оның ішінде АӨК үшін жаңа буын кадрларын даярлау шеңберінде халықаралық әріптестікке көп көңіл бөледі.

Көптеген білім беру бағдарламалары әлемнің жетекші бейінді университеттерімен бірлесіп әзірленген. Біздің серіктестеріміз – Америка, Еуропа, Азия және Австралияның 135 жоғары оқу орны. Соңғы жылдары әлемдік үрдістерді ескере отырып, білім беру траекторияларын жаңартудың арқасында Seifullin University АҚШ, Түркия, Канада, Италия, Литва, Финляндия, Малайзия, Австралия және басқа елдердің университеттерімен серіктестікте әзірленген 20-ға жуық қос дипломды және бірлескен білім беру бағдарламаларын іске асыруда. Мысалы, РХДУ Аграрлық-технологиялық институтымен бірлесіп біз «Агробиотехнология», «Жерге орналастыру және кадастр», «Заманауи ландшафттық сәулет және қалалық орта дизайны», «Аграрлық бизнес», «Ветеринария» сияқты бес білім беру бағдарламасын іске асырамыз. «Өсімдік шаруашылығы» бағыты бойынша барлық үш білім беру деңгейінде – бакалавриат, магистратура, докторантура бойынша Франция, Ресей, Қытай және Канаданың шетелдік жетекші жоғары оқу орындарымен серіктестікте кадрларды бірлескен және қос дипломды даярлау іске асырылуда.

Канада, Франция және Қытай университеттерімен бірлесе отырып, біз «ақылды» мегаполиске қатысты DevOps-инжиниринг, цифрлық геодезия, агроэкономика, энергиямен жабдықтау және ауыл шаруашылығын автоматтандыру және тамақ технологиясы бойынша білім беру бағдарламаларын әзірлеудеміз.

– Жолдауда Президент АӨК-тің бәсекеге қабілеттілігін арттыру аясында ветеринария мен фитопатологияға ерекше назар аударды. Seifullin University ғалымдары осы бағытта не істеп жатыр?

– Ветеринария және фитопатология үшін сұранысқа ие кадрларды даярлауға ветеринариялық дәрігерлерді, зоотехниктерді, биотехнологтарды және клиникаларда, фермерлік шаруашылықтарда, мемлекеттік ветеринариялық қызметтер мен ғылыми орталықтарда тәжірибеден өтетін мал шаруашылығы мамандарын даярлайтын Мал шаруашылығы және ветеринария ғылыми институты елеулі үлес қосады. Сонымен қатар, Институт мал ауруларын диагностикалаудың жаңа әдістерін әзірлеумен, сондай-ақ клеткалық және гендік инженерияның заманауи әдістерімен тамақ өнімдерінде зиянды заттардың бар-жоғын сараптаумен айналысады, оларды қолдану азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Сондай-ақ, Қазақстанда зооантропоноздық аурулардың таралуын болдырмау, шалғайдағы мал шаруашылығында пайдалану үшін фитобиотиктермен емдік жемшөп қоспаларын жасау, ірі қара малдағы ауруларды анықтау үшін визуалды диагностикалық тестіні пайдалану, балықтың өнімділігін жақсарту үшін экструдталған байытылған құрама жем өндіру, құс фабрикаларында сальмонелла штамдарының молекулалық-генетикалық сипаттамасын анықтау, құс фабрикаларында сальмонелла штамдарының молекулалық-генетикалық сипаттамасын анықтау, құс фабрикаларында оларды тез анықтауға арналған экспресс-тестілер әзірлеу.

Әлемнің жетекші ғалымдарымен бірлесіп «Қазақстандағы шөпқоректі жануарлардың кең таралған жұқпалы ауруларын эпидемиологиялық зерттеу» және «SARS-Cov-2 және Қазақстан мен Пәкістандағы коронавирустың басқа да штамдарының алдын алу және оларға қарсы күрес» жобаларымен, неміс мамандарымен бірге «Солтүстік Қазақстан жағдайында ауыл шаруашылығы жануарларындағы гельминтозға қарсы Phytobiotics Futterzusatzstoffe препараттарының тиімділігі» жобасымен жұмыс істейміз.

Біздің еліміздің ғана емес, еуразиялық өңірдің де ветеринария саласындағы маңызды жетістігі Seifullin University базасында Орталық Азиядағы жылқылардың жұқпалы анемиясын диагностикалау жөніндегі бірінші референс-зертхана құру болып табылады. Бұл қауіпті ауру агроөнеркәсіптік кешенге үлкен зиян келтіреді. Жоба Дүниежүзілік жануарларды қорғау қоғамы мен Харбин ветеринария ғылыми-зерттеу институтының қолдауымен жүзеге асырылуда.

Жалпы, ветеринариялық медицина, биоқауіпсіздік, жануарларды іріктеу, жем-шөп өндіру бойынша ауқымды зерттеу жұмыстары жүргізілуде, олар елдің азық-түлік және экологиялық қауіпсіздігі үшін маңызды және АӨК бәсекеге қабілеттілігінің өсуіне ықпал етеді.

Зерттеу тәжірибесін қолдана отырып, біздің ғалымдар Ауыл шаруашылығы министрлігінің ветеринария саласындағы заңнаманы жетілдіру, сондай-ақ жануарлар ауруларымен күресу технологияларын әзірлеу жөніндегі жұмыс топтарына сарапшы ретінде қатысады.

– Астана сіз үшін нені білдіреді? Болашақта оны қалай көресіз?

– Мен үшін Астана – бұл елдің жүрегі, оның амбициясының символы, дәстүрлі элементтер мен заманауи компоненттерді эклектикалық үйлестіретін дәуірлердің арасындағы көпір. Елорда ғасырлар бойы диқаншылар мен малшылар тер төгіп, еңбектенген жерде бой көтерді. Қала даму динамикасын, әлемге ашықтығын және болашаққа деген ұмтылысын көрсететін заманауи сәулеті бар мегаполиске айналды. Болашақта мен Астананы заманауи технологиялар табиғатпен және агроөнеркәсіптік кешенмен тығыз байланысатын «жасыл» smart-мегаполис ретінде көремін.

Сондай-ақ, Астана эко-тұрақтылықтың үлгісі болуға тиіс. Бүгін Астана жаңғырту мен ілгерілеуге ұмтылысын көрсете отырып, smart-көгалдандыру технологияларын қолданады, «Жасыл белдеуді» дамытады, саябақ аймақтарын кеңейтеді, «urban agriculture» (қалалық ауыл шаруашылығы) қалыптастырады. Болашақта елорда саяси, экономикалық және мәдени орталық мәртебесін сақтай отырып, жаңа идеялар туып, футуристік технологиялар енгізілетін Қазақстанның креативті-инновациялық символына айналуға тиіс.

---

АННОТАЦИЯ

Seifullin University играет важную роль в формировании Астаны как интеллектуального и инновационного центра. Под руководством ректора, академика Каната Тиреуова Seifullin University не просто адаптируется к новым реалиям, но и активно формирует будущее агропромышленного комплекса и цифровой экономики Казахстана. В ближайших планах КазАТИУ – дальнейшее расширение сотрудничества с ведущими мировыми научно-исследовательскими центрами и предприятиями, внедрение передовых образовательных программ и научных разработок.