Барлығына қол жетімді диагностика. Қырғызстандық кардиологтардың инновациялық әзірлемесі

Белсенді ғылыми қызмет, өмірдің әртүрлі салаларында жаңа инновациялық шешімдерді әзірлеу және іздеу тек біздің елімізде ғана жүріп жатқан жоқ. Біздің редакцияның назарына көрші елдерден қызықты ғылыми жобалар жиі түседі. Бүгінгі шығарылымымызда Қырғызстан Республикасының медицик-ғалымдары. Олардың инновациялық дамуы жүрек-қан тамырлары ауруларын диагностикалау шығындарын айтарлықтай қысқартуға мүмкіндік береді және осы аурулардың, соның ішінде біздің елімізде де профилактиканы қамтуды айтарлықтай кеңейте алады. Біз Бішкектегі «Бикард» кардиохирургиялық клиникасының негізін қалаушы, медицина ғылымдарының кандидаты Дамир ОСМОНОВПЕН осы даму туралы, сондай-ақ емделушілердің үмітін ақтайтын және дәрігерлердің өздері үшін қызықты болуы үшін медициналық тәжірибені немен бірге алып жүру керектігі туралы әңгімелестік.

Дамир Асылбекұлы Осмонов 2005 жылы Хаджеттепе университетінің (Анкара, Түркия) медицина факультетін бітірді, Сиями Эрсек атындағы Ғылыми-зерттеу институтында (Стамбул) кардиология бойынша бес жылдық резидентураны аяқтады, содан кейін екі жыл интервенциялық аритмология бөлімінде оқыды. 2011–2012 жылдары Стамбулдағы жеке неміс клиникасында интервенциялық кардиолог болып жұмыс істеді. 2012-2015 жылдары – Алматы қаласындағы «Сема» жеке клиникасында кардиология бөлімінің меңгерушісі. 2016 жылы ол екі құрылтайшымен бірге Бішкекте «Бикард» атты жеке кардиохирургиялық клиниканы құрып, бүгінгі күнге дейін бас дәрігер қызметін атқаруда. PhD дәрежесі бар.

Ишенбай Құрманұлы Молдоташев –медицина ғылымдарының докторы, профессор, Қырғыз Республикасының еңбек сіңірген дәрігері. 1975 жылы Қырғыз мемлекеттік медицина институтын бітірген. 1982 жылдан – Ұлттық кардиология және терапия орталығында созылмалы жүрек жеткіліксіздігі кафедрасының меңгерушісі. Оның ғылыми-зерттеу және медициналық қызметте үлкен тәжірибесі бар. 2016–2020 жылдары И.К. Ахунбаев атындағы Қырғыз медициналық академиясында отбасылық медицина кафедрасының профессоры ретінде жұмыс істеді.

Асан Кубанычбекұлы Назаров И.К. Ахунбаев атындағы Қырғыз мемлекеттік медицина академиясының жалпы медицина факультетін бітірген. (2005–2011).

Қырғыз Республикасының Кардиохирургия және ағзаларды трансплантациялау ғылыми-зерттеу институтында ординатураны аяқтады. Түркиядағы Kalp Demar Gerrahisi бөлімшесінде Ankara Sehir Hastanesi-де тағылымдамадан өтті. 2016 жылдан бері «BICARD» кардиохирургиялық клиникасында жүрек-қантамыр хирургі, кардиоторакальды хирургия және реанимация бөлімінің меңгерушісі болып жұмыс істейді. «Клиникалық, функционалдық және хирургиялық қауіп факторларының аортокоронарлық шунттау операциясының нәтижелеріне әсері және жүректің ишемиялық ауруы бар науқастардың кардиологиялық реабилитациясының тиімділігі» тақырыбы бойынша ғылыми-зерттеу жұмысымен айналысады.

– Дамир Асылбекұлы, әңгімеміздің негізгі тақырыбы – жүрек ауруын дер кезінде анықтау мақсатында өз командаңызбен әзірлеген жаңашылдық. Айтыңызшы, оны бірегейлігі мен пайдалылығы неде?

– Біздің әдісіміздің инновациялық сипаты созылмалы жүрек жеткіліксіздігінің (СЖЖ) ерте кезеңдерін экспресс-диагностикалау үшін жасанды интеллекті қолдануда жатыр. Оның қазіргі қолданылып жүрген диагностикалық құралдардан артықшылығы – қарапайым, ұялы телефонды пайдалануды білетін кез келген медицина қызметкеріне түсінікті, үлкен қаржылық шығындар мен уақытты қажет етпейді. Жабдық – бір арналы ЭКГ датчик. Біздің жағдайда бұл созылмалы жүрек жеткіліксіздігінің ерте сатысының белгісі болып табылатын сол жақ қарыншаның диастолалық дисфункциясының болуы немесе болмауы туралы сенімді нәтижені үш минут ішінде алуға көмектесті, ал ультрадыбыстық диагностикаға кемінде он бес-жиырма минут қажет және ол үшін қымбат аппарат (20 000 доллардан астам) және білікті маман қажет. Жасанды интеллектпен жұмыс істеуді үйрену мүлде қиын емес және біз мұны кез келген адамға тез үйрете аламыз.

Біздің әдіс әсіресе ауылдық, шалғай елдімекендер үшін өзекті, онда жүрек ауруларын зерттеуге арналған жабдықтың жоқтығы немесе диагностиканың қымбаттығы тұрғындарға денсаулықтағы ауытқуларды дер кезінде анықтауға және әлі де операциясыз емдеуге болатын ауруды ерте кезеңде тоқтатуға, емдеуге мүмкіндік бермейді. Бірақ тіршілігі қыз-қыз қайнаған қалалар үшін ақпараттың жоғары мазмұны мен әдіс жылдамдығын ескере отырып, бұл классикалық диагностикаға жақсы балама болады.

Жаппай профилактикалық скрининг үшін ЖИ рөлін асыра бағалау мүмкін емес, оны пайдалану кезінде ешқандай қауіп жоқ. Мұндай қарапайым сынақ кадрлар тапшылығы бар барлық мемлекеттерге, әсіресе кардиологтарға көмектесе алады деп санаймыз.

– Зерттеу жұмысыңыз қалай өрбіді, оған кімдер қатысты, құрал-жабдықтар қалай пайда болды, әдістемені енгізудің қандай перспективаларын көріп отырсыз?

– 2023 жылы бейнелерді тану саласындағы маман, физика-математика ғылымдарының докторы Ю. А. Богдановпен кездейсоқ кездесу жаңалықты ойлап табуға түрткі болды. Ол сонымен қатар бағдарламалық жасақтаманы әзірлеуші ​​болды. Бір арналы ЭКГ датчигі түріндегі жабдық көптеген елдерде шығарылады, еркін қолжетімді және айтарлықтай арзан – шамамен 100 АҚШ долларын құрады. Біздің мақсатымыз – аурулардың дамуын тану және болжау үшін оны қолдану мүмкіндіктерін кеңейту. Яғни, біздің негізгі зерттеулеріміз сигналдарды қабылдайтын және өңдейтін бағдарламаларға негізделген.

Зерттеу жұмыстарын жүргізу үшін Адам университеті (Бішкек), сол кезде біз датчитерді сатып алып жүрген «Хебей» технологиялық компаниясы (Қытай) және біздің «Бикард» жеке кардиохирургиялық клиникамыз ғылыми-практикалық ынтымақтастық туралы келісімге қол қойып, медицинадағы инновациялық зерттеу әдістерін әзірлеу үшін шығармашылық ғылыми топ құрды. Қазіргі уақытта ұжым профессор И.К. Молдоташев пен профессор Ю.А. Богданов сынды әзірлеушілерден, Адам университетінің қызметкерлері мен студенттерінен және жасанды интеллекті қолдануға байланысты бағдарлама мен ғылыми зерттеулерді одан әрі сынаумен айналысатын біздің клиниканың дәрігерлерінен тұрады. Осылайша, 20 жастан 75 жасқа дейін бірнеше ұрпақ буыны бірге жұмыс істейді.

Әдісті сынақтан өткізу біздің ұжым қызметкерлерінің өз қаржысы мен практикалық жұмысы есебінен жүргізіледі. 

Бүгінгі таңда дәлелді база 2000-нан астам дені сау адам мен түрлі аурулары бар науқасты құрайды. Алтын стандарт ретінде эходопплеркардиография әдісін және біз ұсынып отырған әдісті бір уақытта зерттегенде жоғары корреляциялық байланыс – 80-85% сенімділік алынды.

 Апробация Бішкек қаласындағы екі орта мектепте 180 мұғалімді қамтыған педагогикалық ұжым арасында өтті.

Біздің еліміз таулы, бізде негізінен мамандар үлкен қалаларда орналасқан, ал ауылдарда, кенттерде кардиологтар ғана емес, басқа да мамандар жетіспейді. Біздің жүйемізді тек кәсіби дәрігер ғана емес, сонымен қатар медициналық білімі жоқ адам да оқи алатындықтан, оның көмегімен сіз белгілі бір ауылдың бүкіл тұрғындарын тексеріп, сынақ оң нәтиже бергендерді ғана кардиолог мамандарға жібересіз. Әдістеменің сенімділігі жоғары екенін ескерсек, егер сынақ теріс болса, адам уақытын, ақшасын жоғалтпайды және мамандардың уақытын да алмайды.  Бұл сынақты мезгіл-мезгіл, жылына бір рет, жылына екі рет қайталауға болады.

Қазақстан – орасан зор ел, онда жетуге жолы қиын жерлер немесе мамандардың жетіспеушілігі бар, егер біреу бізбен ынтымақтасуға ниет білдірсе, біз қуанамыз.

Біз өз әдісімізді М.М. Миррахимов атындағы Ұлттық кардиология және терапия орталығы әзірлеген профилактикалық іс-шаралар кешенінде қолдануды ұсынамыз. Алдағы уақытта біз республикамыздың ауыл тұрғындарына қызмет көрсету үшін бизнес-жоба әзірлеуді жоспарлап отырмыз. Ал жобаны толық көлемде іске асыру үшін мемлекеттік қолдау қажет. Қазіргі таңда Қырғызпатенттен патент алғандықтан, әдістемеміз мемлекеттік деңгейде мойындалды деп айта аламыз.

– Сіз мектептерде де апробация өткізілгенін айттыңыз. Сіз тек мұғалімдерді ғана тексердіңіз бе, әлде мектеп оқушыларын да қамтыдыңыз ба?             

– Созылмалы жүрек жеткіліксіздігі әдетте қырық жастан кейін дамиды, сондықтан зерттеуге балаларды қоспадық. Мектеп оқушыларының көпшілігі жүрек-қан тамырлары ауруларымен ауырмайды. Бірақ оларда қауіп факторлары бар, әсіресе физикалық белсенділіктің төмендігі, алкоголь ішу, темекі шегу және дұрыс тамақтанбау сияқты мінез-құлық.  Жасөспірімдер мен жастардың жүрек-қан тамырлары денсаулығын сақтау ерте басталып, өмір бойы жалғасуы керек. 

Ең бастысы – балаларды салауатты өмір салтын ұстануға тәрбиелеу. Бұл ата-аналардың, мектептің және мемлекеттің жауапкершілігі, бүкіл ел бойынша профилактикалық іс-шараларды өткізу бойынша қажетті заңнамалық актілер бекітілуі керек.

– Пациенттер жаңадан келген дәрігерге сақтықпен қарайды, көбінесе тәжірибелі дәрігерді іздегенді жөн көреді. Өзіңіздің клиникаңызға жас мамандарды қандай принцип бойынша қабылдайсыз?

– С.Б. Данияров атындағы Қырғыз мемлекеттік медициналық қайта даярлау және біліктілікті арттыру институтымен шарт бойынша клиникалық ординатурада оқыта отырып, біз болашақ қызметкерлерімізді клиникамыздың базасында дайындаймыз. Жұмысқа қабылдаудың негізгі критерийі – үнемі жетілдіруге ұмтылу. Университетте алған білімнің мүлде жеткіліксіз екенін түсіну керек. Дәрігерлік практикалық тәжірибе көп жылғы тынымсыз еңбек пен оқу арқылы жинақталады. Сондай-ақ дәрігер жоғары кәсіпқойлықпен қатар адамгершілік пен әдептілік сияқты тұлғалық қасиеттерді де бойына сіңіруге тиіс.

– Өзіңіз Түркияда білім алдыңыз. Бұл дұрыс таңдау болды деп ойлайсыз ба? Бұл елден медицина тұрғысынан нені қабылдауға болады?

– Иә, мен медициналық білімімді Түркияда алдым, онда ординатурада оқып, мамандығымды алғаннан кейін екі жыл жұмыс істедім. Түркияны неліктен таңдадым? Мен мектеп бітірген кезде Түркияның ең жақсы университеті – Хаджеттепе университетінде 100% грантпен, сонымен қатар шәкіртақымен оқуға мүмкіндік болды. Және ол жерде оқуды таңдауда қателескен жоқпын. Бұл тамаша университет, клиникалық базасы өте тамаша, керемет оқытушылар, күшті бағдарлама. Онда оқығаныма өкінбеймін.

Түрік медицинасын батыс медицинасы, еуропалық, америкалық медицина деп айтуға болады, өйткені олар еуропалық-америкалық ұсыныстардың ең практикалық және ең жақсы бөлігін қабылдайды. Түркиядан қабылдап алуға болатын дүниелер өте көп. Егер сіз Түркия азаматы болсаңыз, сіз елдің кез келген жерінде тегін медициналық көмек ала аласыз, сізге квотаны күтудің қажеті жоқ. Бұл кәсіби және уақтылы емдеуді қажет ететін азаматтар үшін өте жақсы және мұндай жүйе дәрігерлерге де көмектеседі, өйткені олар пациентке тегін болғандықтан кейбір операциялық араласудың шынымен қажет екенін түсіндіруге көп күш жұмсамайды. Науқас дәрігерге сенеді және осы операцияға барады, яғни операциялар мен терапевтік араласулардың саны да бірнеше есе артады, сәйкесінше дәрігерлер де тез тәжірибе жинақтайды.

– Дәрігерге шет тілін білу керек пе? Түркияда сабақ қай тілде оқытылады?

– Мен университетте ағылшын тілінде оқыдым және резидентурада науқастармен түрік тілінде сөйлестім. Мен барлық дереккөздерді, кітаптарды және ұсыныстарды тек ағылшын тілінде оқыдым.

Ағылшын тілін білу өте маңызды, өйткені барлық маңызды халықаралық басылымдар ағылшын тіліндегі журналдарда жарияланады.

– Сіздің курстастарыңызбен кәсіби байланысыңыз бар ма?

– Әрине, әріптестермен байланыс сақталған, олардың барлығы қазір профессорлар, клиникаларды, бөлімдерді басқарады. Біз әлемнің түкпір-түкпірінде өтетін әртүрлі конференцияларда жиі кездесеміз, модераторлар, спикерлер боламыз. 

– Өзіңіздің тәжірибеңізге сүйене отырып, жас медицина мамандарына-медиктерге қандай кеңес берер едіңіз?

– Мүмкін болса, шетелге шығып, мамандығың бойынша жақсы клиникаларда оқып-үйренуден еш қорықпау керек. Ол үшін сізге жоғары буын әріптестеріңізбен кеңесіп, клиника туралы жазылған пікірлерді оқып, тәжірибе жинақтағыңыз келетін мамандықтың қай жерде жақсы оқытылатынын білуге болады.

Әрине, халықаралық конференцияларға жиі қатысуға тырысу керек, өйткені онда маңызды сәттер, инновациялар, медицинадағы жаңалықтар талқыланады. Кейде, тіпті өте тәжірибелі дәрігер халықаралық конференцияға қатысып, медициналық манипуляциялардың, операциялардың кейбір аспектілерін жақсартып қана қоймай, пациентті құтқара алатын осындай нюанстарды үйренеді. Адам бәрін біле алмайды. Сондықтан 

тәжірибемен бөлісу және басқа әріптестердің кейбір бағыттарын немесе кеңестерін қабылдау өте маңызды. 

Халықаралық қоғамдардың ұсыныстарын орындау қажет, мысалы, мен кардиолог ретінде Еуропалық кардиологтар қауымдастығы мен Америкалық кардиологтар қауымдастығының ұсыныстарын қадағалауым керек. Бұл екі құрылым кардиологияны бағыттап отырады және өте жақсы кеңестер береді. Мен тәжірибемнің бірінші күнінен бастап дәл осы ұсыныстар бойынша жұмыс істеймін және оларды студенттік кездерімнен бастап оқи бастадым.

Жалпы, медициналық мансапты таңдағандар табысқа жету үшін үздіксіз оқу қажет екенін есте ұстауы керек. Сондай-ақ прогрессивті ойлайтын тәлімгерді де іздеу қажет. Сонымен қатар өз денсаулығыңызды да күтуіңіз керек. 

---

Аннотация

Қырғыз Республикасының ғалымдары жүрек-қан тамырлары ауруларын диагностикалаудың инновациялық әдісін ойлап тапты. Бішкек қаласының «Бикард» кардиохирургиялық клиникасының негізін қалаушы, PhD докторы Дамир Осмоновпен сәтті дәрігерлік практиканы әзірлеу, сондай-ақ оған не қажет екендігі туралы редакцияның сұхбаты.