Цифрлық білім әрекетте: «Астана дарыны» орталығының тәжірибесі

Цифрлық технологияларды дамыту және жасанды интеллекті білім беру практикасына интеграциялау қазіргі заманның негізгі сын-тегеуріндері болып табылады. Халықаралық ұйымдар, атап айтқанда ЮНЕСКО, болашақтың кадрлық әлеуетін қалыптастыру үшін STEM-білім беруді және цифрлық құзыреттерді жүйелі енгізу қажеттігін атап көрсетеді. Дүниежүзілік экономикалық форумның 2023 жылғы есебіне сәйкес, 2030 жылға қарай кәсіптердің 70%-дан астамы деректермен, алгоритмдермен және автоматтандырылған жүйелермен жұмыс істеу дағдыларын талап етеді. Президенттің «Жасанды интеллект дәуіріндегі Қазақстан: цифрлық трансформация арқылы өзекті міндеттер мен олардың шешімдері» Жолдауына сәйкес бүгінгі күннің шындығында білім беруді цифрландыру стратегиялық басымдық ретінде қарастырылады. Білім берудегі бұл міндетті орындауда дарынды оқушылар мен жастарды анықтау және қолдау міндеті болып табылатын «Астана дарыны» орталығы ерекше рөл атқарады.

STEM-білімін зерттеу оның ХХІ ғасырдың құзыреттілігін қалыптастырудағы шешуші рөлін көрсетеді. Ғалым Роджер Байби ғылым, технология, инженерия және математиканы біріктіру балаларға жүйелі ойлауға және күрделі есептерді шешуге үйренуге көмектесетінін атап өтті. Уэйн Холмс, Чарльз Фадель және Чарльз Биаликтің жұмыстары жасанды интеллект педагогикаға алгоритмдік ойлауды үйренуден бастап дербестендірілген тәсілдерді енгізуге дейін жаңа көкжиектер ашатынын көрсетеді. Осылайша, әлемдік тәжірибе цифрлық технологиялар саласындағы жүйелі жұмыстың өзектілігін растайды және бұл «Астана дарыны» орталығының тәжірибелерін талдауды ерекше құнды етеді.

«Астана дарыны» орталығының тәжірибесі Қазақстан өзінің цифрлық білім беру моделін құрып жатқанын көрсетеді. Шетелдік аналогтардан айырмашылығы, орталық жалпы білім беру жүйесіне цифрлық сауаттылық элементтерін кіріктіре отырып, жаппай білім беру бастамаларын дарынды оқушылармен мақсатты жұмыспен үйлестіреді. Сонымен қатар, жетістіктерді жай ғана тіркеуден бастап зерттеу мәдениетін, инженерлік ойлауды және көшбасшылық қасиеттерді дамытуға баса назар аударылады. Қазақстандық модельдің тағы бір ерекшелігі – мектеп жасына дейінгі балалардан бастап жоғары сынып оқушыларына дейін – барлық жас топтарын қамту.

Халықаралық зерттеулер мұндай тәсілдің тиімділігін растайды. Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы ең үлкен нәтижелерге балалар бастауыш сыныптардан бастап STEM-ге қатысатын жүйелерде қол жеткізілетінін көрсетеді. Сондай-ақ, ЮНЕСКО цифрлық технологияларды тек мамандандырылған мектептерге ғана емес, жалпы білім беру процесіне енгізудің маңыздылығын атап көрсетеді.

«Дарын» орталығы ерте кәсіптік бағдар беру құралы ретінде робототехникаға ерекше көңіл бөледі. Осылайша, «RoboBalapan Astana – 2024» фестивалін өткізу мектепке дейінгі мекемелердегі тәрбиеленушілердің инженерлік шығармашылықпен айналысуына мүмкіндік берді. Осы векторды жалғастыра отырып, «Астана қаласының № 35 балабақшасының жас ұшқыштары Electronica Expo Kazakhstan» халықаралық инновациялық технологиялар көрмесіне қатысып, білім берудің бастапқы кезеңінде жоғары технологияларды енгізудің өзектілігін көрсетті.

Бұл бағытты дамыту Қазақстан мен Орталық Азия елдерінен 228 команданың басын қосқан «Robotek Grand Tournament» халықаралық чемпионаты аясында жалғасты. Іс-шараның ауқымдылығы қатысушылардың дайындығының жоғары деңгейін ғана емес, сонымен қатар Қазақстанның халықаралық білім беру кеңістігіндегі маңыздылығының артып келе жатқанын көрсетті. Алғаш рет дрон-технологиялар мен басқару симуляторлары интеграцияланған «RoboZerde-2025» I республикалық фестивалі циклдің аяқталуы болды, бұл орталықтың цифрлық бағыттар спектрін кеңейтуге деген ұмтылысын көрсетеді.

STEM-білім беру саласында да маңызды нәтижелер көрсетілді. Инженерлік механика, бағдарламалау және 3D-модельдеу бойынша олимпиадаларды өткізу оқушыларға білімді практикалық жағдайларда қолдануға және құзыреттіліктің жоғары деңгейін көрсетуге мүмкіндік берді. Олимпиадалық қозғалысқа қосымша «Зерде» және «Ғылымдағы дебют» зерттеу жобаларының конкурстары оқушыларға математика, информатика және техника саласындағы алғашқы әзірлемелерді таныстыруға мүмкіндік бере отырып, зерттеу мәдениетін қалыптастыру алаңына айналды. Бұл іс-шаралар ғылыми тәжірибелерді мектеп біліміне интеграциялаудың тиімділігін растады және сыни ойлау дағдыларын ерте дамытуға ықпал етті.

Жасанды интеллектпен және ақпараттық технологиялармен байланысты бастамалар білім беру экожүйесінің маңызды құрамдас бөлігі болды.

Орталық CAP Education және BINOM School-мен бірлесіп өткізген хакатондар мектеп оқушылары веб-қосымшаларды, ойын жобаларын және стартаптарды әзірлейтін практикалық оқытудың үлгісі болды.

Мұндай форматтар пәнаралық тәсілдің әлеуетін және оқушылардың дайын білімді игеріп қана қоймай, сонымен қатар өздерінің инновациялық өнімдерін жасай алатындығын көрсетті. Бұл республикалық хакатон ойындарын және Astana IT University-де ғылыми жобалар байқауының үшінші кезеңін өткізумен толықтырылды, онда мектеп оқушылары информатика, қолданбалы математика және инженерия бойынша өз зерттеулерін ұсынды. Бұл нәтижелер оқушылардың цифрлық сауаттылығы біртіндеп нақты зерттеу және жобалау құзыреттеріне айналатынын көрсетіп отыр.

Информатиканы цифрлық дәуірдің негізгі пәні ретінде дамытуға көп көңіл бөлінеді. Астана оқушыларының информатикадан Еуразиялық олимпиадаға қатысуы олардың халықаралық деңгейде жоғары бәсекеге қабілеттілігін растады. Оқушылардың жетістіктері орталықтың жүйелі қолдауы оқушыларды жаһандық білім беру бастамаларына табысты қатысуға дайындауға және ақпараттық технологиялар саласында кәсіби бағдарларды қалыптастыруға мүмкіндік беретіндігін айғақтайды.

Осылайша, «Астана дарыны» орталығы қызметінің нәтижелері ерте кәсіптік бағдарлауды, зерттеу дағдыларын дамытуды, пәнаралық тәжірибелерді енгізуді және халықаралық ынтымақтастықты біріктіретін кешенді тәсілдің тиімділігін растайды.

Іске асырылған іс-шаралар жиынтығы Қазақстанда цифрлық құзыреттіліктерді қалыптастыру жекелеген жобалар шеңберінен шығып, стратегиялық білім беру саясатының бір бөлігіне айналатынын көрсетеді.

2025 жылы «Астана дарыны» орталығының қызметін жүйелі талдау жұмыстың негізгі бағыты STEM-білім берудегі гендерлік теңгерімсіздікті еңсеру және қыздардың техникалық пәндерге қатысуын кеңейту болып табылатынын көрсетеді. Ең көрнекті бастамалар білім беру мекемелерімен және халықаралық IT-компаниялармен серіктестікте жүзеге асырылған STEMlight-2025 бағдарламасы аясында RoboTechnoGirls 2025 және экохакатон жобасы болды.

STEMlight-2025 экохакатонының мақсаты қыздарда цифрлық құзыреттілікті, экологиялық мәдениетті және командалық жұмыс дағдыларын қалыптастыру болды. Қатысушылар Lego Mindstorms EV3 робототехникалық платформаларымен жұмыс істей отырып, ресурстарды үнемдеу және экологиялық білім беру саласындағы жобаларды әзірледі. Нәтижелер идеялардың жоғары креативтілігі мен әлеуметтік маңыздылығын көрсетті, ал әртүрлі номинациялардағы марапаттар қыздардың инженерлік салада сәтті бәсекеге түсе алатынын растады. Осылайша, экохакатон тек білім беру оқиғасы ғана емес, сонымен қатар мектептегі оқушы қыздарды техникалық бағыттарға тарту үшін кедергілерді азайту құралы болды.

RoboTechnoGirls 2025 жазғы білім беру лагерінің ашылуы одан да ауқымды бастама болды. Алты апта ішінде оқушылар робототехника мен жасанды интеллект негіздерін игерді. Оқу процесі роботтарды құрастыру мен бағдарламалауды, ЖИ қолданудың төрт бағытын игеруді және 12 нейрондық желімен жұмыс істеуді қамтыды. Оқу модульдерінен басқа, бағдарлама Astana Hub-қа экскурсия, IT және бизнестегі әйел көшбасшылармен кездесулер, командалық жобалар жәрмеңкесі және робо-сумодан финалдық турнирді қамтыды. Бұл форматтар білім беру нәтижелерін практикалық тәжірибемен және кәсіптік бағдар берумен байланыстыруға мүмкіндік берді.

RoboTechnoGirls жобасы STEM бойынша қыздардың позитивті сәйкестігін қалыптастыруда ерекше маңызды болды: қатысушылар өздерінің алдында рөлдік модельдерді көрді, кәсіби қоғамдастықтың қолдауына және техникалық жолды таңдауда сенімділікке ие болды.

Жиынтығында, екі бастама да STEM-дегі қыздарға мақсатты қолдау көрсету цифрлық дағдыларды, көшбасшылық қабілеттерді және зерттеу мәдениетін қалыптастыруға ықпал ететінін көрсетеді.

Бұл жобалар ұлдар мен қыздар үшін тең мүмкіндіктерді нығайта отырып, білім беруді ғана емес, әлеуметтік міндеттерді де шешеді.

Инклюзивті білім беру форматтары гендерлік теңсіздікті азайтуға және сонымен бірге БҰҰ-ның Тұрақты даму мақсаттарының міндеттеріне сәйкес келетін елдегі цифрлық сауаттылықтың жалпы деңгейін арттыра алады (4-мақсат: Сапалы білім; 5-мақсат: Гендерлік теңдік).

Осылайша, «Астана дарыны» орталығының қызметі Қазақстанда цифрлық білім беруді дамытудың стратегиялық тәсілін көрсетеді. Ол жасанды интеллект пен жоғары технологияларды енгізу шеңберінде барлық жас топтарын қамтитын, білім беру және ғылыми-зерттеу қызметінің үйлесімін қамтамасыз ететін және гендерлік теңгерімсіздікті төмендету үшін жағдай жасайтын заманауи білім беру ортасын дамытудың көп деңгейлі моделін қалыптастырады. Серіктестік – Қазақстандық модельдің ерекшелігі: орталық жетекші университеттермен, халықаралық қорлармен, мектептермен және оқу орталықтарымен белсенді ынтымақтасады. Мұндай көп деңгейлі жүйе тұрақтылықты қамтамасыз етеді және білім беру мүмкіндіктерін кеңейтеді. Ал орталық ұйымдастырған фестивальдар, олимпиадалар мен хакатондар оқушылардың цифрлық құзыреттілігін қалыптастырып қана қоймай, олардың халықаралық білім беру бастамаларына интеграциялануын қамтамасыз етеді.

---

АННОТАЦИЯ

Руководитель Центра по выявлению и поддержке одаренных детей и талантливой молодежи «Астана дарыны» Жанар Бейсенбаева анализирует опыт центра в популяризации искусственного интеллекта, цифровых технологий и робототехники в образовательной среде. Опыт центра является примером национальной модели цифрового образования, интегрированной в глобальный образовательный контекст.