Техникалық және кәсіптік білім берудің беделін арттыру – бүгінгі білім беру жүйесінің өзекті міндеттерінің бірі. Кәсіптік колледждердің түлектері отандық өндірісті дамыту, оның қарқынды өсуі, елдің экономикалық тәуелсіздігіне қол жеткізу, демек, баршаның гүлденуі мен әл-ауқаты үшін негізгі адам капиталын құрайды.
Мемлекет жастардың жоғары деңгейдегі кәсіптік білімге қол жеткізуі үшін барлық шараларды қабылдауда. Бұл міндеттер «Жас маман» және «Баршаға тегін кәсіптік білім беру» жобаларын шешуге арналған, олардың шеңберінде үлкен жұмыс атқарылып, елеулі нәтижелер алынды.
Журналдың ТжКБ жүйесін дамыту туралы сұрақтарына ҚР ОАМ Техникалық және кәсіптік білім департаментінің директорының орынбасары Ақзира Қасымова жауап береді.
– Құрметті Ақзира Бақтыбайқызы, біздің еліміздің Үкіметі ТжКБ саласында жоғары білікті мамандарды даярлауға үлкен үміт артып отыр. Осылайша, Президенттің 2022 жылғы Жолдауында ТжКБ оқу орындары еңбек нарығының нақты қажеттіліктеріне бағдарлануы және елдің жаңа экономикалық бағытының міндеттеріне сәйкес келугетиіс екендігі көрсетілген. Қазіргі уақытта жүргізіліп жатқан және алдағы жылдарға жоспарланған инновациялар мен реформалар туралы айтып беріңізші, ТжКБ саласындағы саясатты қалыптастыруға қандай аспектілер әсер етеді?
– Жаһандану, экономика мен қоғамдық өмірдің әртүрлі салаларында жаңа технологияларды белсенді енгізу мамандықтар мен кәсіптер әлемін түбегейлі өзгертеді. Жоғары деңгейдегі дағдыларды қажет ететін жұмыс орындарының саны артып келеді. Кәсіби құзыреттіліктермен қатар soft skils деп аталатын «жұмсақ» дағдылар – жаңа «кәсіби» дағдылар қажет.
Осы сын-тегеуріндердің барлығына жауап беру үшін кадрларды даярлау жүйесі сапалы жаңғыртудан өтті.
Колледждерге академиялық дербестік берілді. Енді колледждер жұмыс берушілермен бірлесіп оқу мерзімдері мен білім беру бағдарламаларының мазмұнын дербес айқындайды.
Халықаралық талаптарға сәйкес ТжКБ Мамандықтары мен біліктіліктерінің жіктеуіші өзектендірілді.
«Жас маман» жобасы аясында колледждерді заманауи инфрақұрылыммен жарақтандыру жүргізілді. Жобаны іске асыру қорытындысы бойынша 180 ТжКБ ұйымы стратегиялық даму жоспарларын жаңарта отырып, заманауи оқу жабдықтарымен жарақтандырылды, оларға жаңа білім беру бағдарламалары енгізілді, 380-ден астам жұмыс оқу жоспары әзірленді, педагогтар мен басшылар біліктілікті арттыру курстарынан өтті.
«Жас маман» жобасы аясында заманауи жабдықтар алған колледждер де өздерінің шағын кәсіпорындарының өз өнімдерін шығаратынын және сататынын атап өту маңызды.
Білім беру менеджментін жетілдіру және педагогтердің құзыреттілік деңгейін арттыру бойынша шаралар қабылданды. Педагогтердің жалақысын екі есеге арттыру, педагогтер мен басшыларға қосымша ақы төлеу сияқты педагогтерді материалдық ынталандырумен қатар, колледж педагогтерінің аттестациясын өзгерту бойынша үлкен жұмыс атқарылды.
Педагогтердің сапалық құрамы артты. Колледж педагогтарының тәжірибеге бағытталған курстарға көшуін ескере отырып, олардың біліктілігін арттыру жүйесі қайта қаралды, олар қазір теорияның 60%-ын және өндірістегі практиканың 40%-ын көздейді. 17 мыңнан астам колледж педагогтары біліктілікті арттыру курстарынан өтті.
Жастарды тегін ТжКБ-мен қамту кеңейтілді. Ағымдағы жылы республикалық бюджет есебінен мемлекеттік тапсырыс 50 мың орынға ұлғайып, мемлекеттік тапсырыстың жалпы көлемі 133 мың орынды құрады.
Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша мемлекеттік білім беру тапсырысы техникалық мамандықтарға қайта бағдарланған және 2025 жылға дейін оларға мемлекеттік тапсырыстың 70%-ы берілетін болады. Бұл негізінен металлургия, ІТ, құрылыс, инженерия, қызметтер салалары бойынша мамандықтар. Қазіргі уақытта техникалық мамандықтардың үлесі 55%-ды құрайды.
Кәсіпорындардың өтінімдері бойынша кадрларды мақсатты даярлау, кәсіпорындардың колледждерге қамқорлығы енгізілді. Бұл тапсырыс берушінің (кәсіпорынның) және орындаушының (колледждің) ортақ жауапкершілігін арттырады. Биыл кәсіпорындардың мақсатты тапсырысы бойынша 10 мыңнан астам талапкер қабылданды.
Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша колледждерде ірі бизнестің қамқорлығын дамыту бойынша жұмыстар жүргізілуде. Ол үшін әкімдіктер «Атамекен» ӨКП-мен бірлесіп колледждерді қамқорлыққа алуға ниет білдірген ірі кәсіпорындардың тізбесін белгіледі. Тізімге «Еуразиялық Топ – ERG» ЖШС, «Алтыналмас АК» АҚ, «Ембімұнайгаз» АҚ, «IT GroupKazakhstan» ЖШС, «BOSCH Service» ЖШС, «СарыарқаАвтоПром» ЖШС, «Казцинк» ЖШС, «Орал трансформатор зауыты» АҚ және т.б. ірі кәсіпорындар кірді.
– 2017 жылы басталған «Тегін кәсіптік білім беру», 2019 жылы бастамашылық жасалған «Жас маман» сияқты ауқымды жобаларға мониторинг жүргізілді ме? Негізгі жетістіктер мен нәтижелер қандай?
– Жалпы, «Тегін кәсіптік білім беру» және «Жас маман» жобаларын іске асыру техникалық және кәсіптік білім беру жүйесіне үлкен қолдау көрсетті.
Жоба Қазақстанда ғана емес, халықаралық нарықта да өзекті болып табылатын неғұрлым сұранысқа ие индустриялық және сервистік кәсіптер бойынша мамандар даярлау үшін қолайлы жағдайлар жасауға бағытталған.
Бүгінгі таңда 180 колледж базасында заманауи оқу жабдықтарында және жаңа білім беру бағдарламалары бойынша 155 мыңнан астам студент білім алуда (студенттердің алғашқы түлектерін шығару 2024 жылға жоспарланған).
Сонымен қатар, заманауи оқу-өндірістік жабдықтар «Жас маман» жобасы бойынша колледждерде студенттерді біліктілік/демонстрациялық емтихандарға дайындау үшін, сондай-ақ WorldSkills қозғалысы шеңберінде конкурсқа қатысушылар мен кандидаттарды жарыстар мен чемпионаттарға дайындау үшін пайдаланылатын жаңа жабдықтармен жабдықталған құзыреттілік орталықтарын құруға мүмкіндік берді.
Еңбек нарығының талаптарына сәйкес келетін білікті мамандарды даярлауды жүргізетін, сұранысқа ие мамандықтар мен біліктіліктер бойынша құзыреттілік орталықтарының желісі құрылды.
212 құзыреттілік орталығы жұмыс істейді, олардың негізінде колледждер студенттік бизнес-инкубаторларды ашу бойынша жұмыс жүргізуде, онда инновациялық жобаларды қолдау үшін стартап-алаңдар, халықаралық стандарттарды іске асыру үшін оқу полигондары мен лагерьлер жұмыс істейтін болады.
Сонымен қатар, колледждер басқа ТжКБ ұйымдарының студенттерін нақты жұмыс үдерістері мен сала талаптарына үйрету үшін жабдықты пайдаланады, бұл түлектердің жұмысқа орналасуға дайындығын арттырады.
«Сапалы білім – білімді ұлт» ұлттық жобасы аясында «Жас маман» жобасы колледждерінің базасында халықаралық стандарттар бойынша 20 құзыреттілік орталығын құру көзделген.
Қазіргі уақытта Көкшетау қаласының жоғары техникалық колледжі, Хромтау тау-кен техникалық жоғары колледжі, Қостанай автомобиль көлігі колледжі, Талдықорған жоғары политехникалық колледжі, «AstanaPolytechnic» жоғары колледжі базасында құзыреттілік орталықтары құрылған.
«Жас маман» жобасын іске асыру кадрларды даярлаудың жаңа деңгейіне шығуға мүмкіндік берді.
Мысалы, WorldSkills Kazakhstan 2021 VI Республикалық чемпионаты «Жас маман» жобасы аясында жабдықталған 30-дан астам колледж базасында өтті.
«Жас маман» жобасының колледждері қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының ұлттық құрамасын WorldSkills халықаралық чемпионаттарына дайындауға арналған оқу-жаттығу лагерлерінің базасы болып табылады.
Сондай-ақ, Мемлекет басшысының тапсырмасын іске асыру шеңберінде «Сапалы білім – білімді ұлт» ұлттық жобасында 2025 жылға қарай талап етілетін мамандықтар бойынша жастарды тегін ТжКБ-мен жүз пайыз қамту көзделген (2022 ж. – 70%, 2023 ж. – 80%, 2024 ж. – 90%, 2025 ж. – 100%).
Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес, Оқу-ағарту министрлігі Ақпарат және қоғамдық даму министрлігімен бірлесіп мемлекеттік тапсырысты техникалық мамандықтарға қайта бағдарлау бойынша тиісті жұмыс жүргізді. Негізінен мемлекеттік тапсырыс геология, тау-кен өнеркәсібі, энергетика, металлургия және машина жасау, көлік, байланыс, телекоммуникация және ақпараттық технологиялар, құрылыс және коммуналдық шаруашылық және т.б. бағыттар бойынша ұлғайтылды.
– Covid-19 пандемиясы оқушылардың білім сапасына қалай әсер етті, өйткені олардың 2020 жылы күндізгі форматта өндірістік практикадан өтуге мүмкіндігі болмады ғой?
– Пандемия бізді білім беру секторын толығымен қайта құруға мәжбүр етті. Министрлік бірқатар нормативтік құқықтық актілерді қабылдады және толық форматты қашықтықтан оқытуды жүзеге асыру үшін жұмыс жүргізді.
Қашықтықтан оқыту форматында жан-жақты және ауқымды оқытуды жүзеге асыруға мүмкіндік беретін қазақстандық білім беру платформалары жетілдірілді.
Өңірдің эпидемиологиялық жағдайына байланысты оқу үдерісін жергілікті атқарушы органдар реттеді. Студенттер штаттық және аралас, қашықтықтан оқыту форматтарында оқыды. Бұл жұмыс жергілікті атқарушы органдардың шешімі және тиісті аумақтардың бас мемлекеттік санитарлық дәрігерлерінің келісімі бойынша жүргізілді.
Зертханалық және практикалық сабақтар, өндірістік оқыту және кәсіптік практика біршама кейінгі мерзімге ауыстырылған кезде қосымша шектеу шаралары енгізілді. Бұл тұрғыда студенттердің үлгерімі мен білім сапасына нұқсан келтірмеу үшін барлық күш-жігер жұмсалды.
– Covid-19 пандемиясы педагогтардың цифрлық құзыреттілік деңгейіне әсер етті ме?
– Техникалық кәсіптік білім беру бағдарламалары тәжірибеге бағдарлануымен ерекшеленеді, оларға қолданбалы сипат тән.
Пандемия кезінде қашықтан оқытуды бастаған кезде біз өте қиын жағдайға тап болдық. Бірыңғай цифрлық платформа болмады, оқу орындарына, оқытушыларға сапалы сабақтар жасап дайындауға көмектесетін оқулықтар, оқу құралдары мен оқу бағдарламалары өте аз болды. Бірақ біздің педагогтар тез ұйымдасып, жер-жерлердежұмыс істей бастады.
Осының арқасында біздің жүйеде бірден бірнеше цифрлық платформа пайда болды, айтпақшы, оларды бізге бизнес-қауымдастық тегін ұсынды, осылайша өзінің азаматтық ұстанымы мен әлеуметтік жауапкершілігін көрсетті.
Бұл жерде біздің педагогтердің ІТ-құзыреттілігінің төмендігі туралы мәселе бірден пайда болды, өйткені мұны қалай жүргізу керек, не істеу керек, қалай пайдалану керек деген сұрақтар туындады. Әрине, министрлік бұл үдерісті реттейтін мемлекеттік орган ретінде әдістемелік қадамдық ұсыныстарды әзірледі және қашықтықтан оқыту мәселелерінде сәтсіздікке ұшырады, осы цифрлық платформалар тұрғысынан біз контент беруден аулақ болдық. Бұл жалпы педагогикалық ұжымдардың үлкен жұмылдыру күші мен жауапкершілігін көрсетеді.
Үлкен көлемдегі ресурстарды, біз дайындаған барлық мазмұнды колледждер үшін сала бойынша бөле отырып, белгілі бір каталогқа орналастырдық.
Сондай-ақ, әртүрлі платформаларды, бағдарламаларды және басқа да қашықтықтан оқыту мүмкіндіктерін пайдалану бойынша 20-дан астам нұсқаулықтың тізімі әзірленіп, қалыптастырылды. Бұл нұсқаулықтарды ТжКБ жүйесінің барлық педагогтары мен студенттері пайдалана алады.
Педагогтерге кәсіби көмек көрсету мақсатында педагогтерде кәсіби IT-құзыреттіліктер жүйесін қалыптастыру бойынша қашықтықтан 36 сағаттық біліктілікті арттыру курстары әзірленді. Осы кезеңде ТжКБ жүйесінің 30 мыңнан астам педагогы біліктілікті арттыру курстарынан өтті.
Бүгінгі таңда колледждердің 100%-ы 30-дан астам платформаға қол жеткізе алады.
21 мыңнан астам цифрлық ресурстар каталогы құрылды, оның ішінде 12 368 бейне сабақ, 3 848 электрондық оқулық, 5 771 қосымша материал бар.
Бұл каталог үнемі жаңа білім беру және әдістемелік ресурстармен толықтырылып отырады.
2022 жылы педагогтарға әдістемелік көмек көрсету мақсатында «Техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің цифрлық трансформациясы» бағдарламасы әзірленді, «Talap» КЕАҚ сайтында осы бағдарлама бойынша қашықтықтан оқыту курсына еркін қолжетімділік берілді. Осы бағдарлама бойынша ТжКБ ұйымдарының 1000-нан астам педагогы оқытылып, сертификатталды.
Сондай-ақ, 2022 жылы 4900 педагог «Цифрлық дидактика: оқу үдерісін жобалау» тақырыбы бойынша біліктілікті арттыру курстарынан өтті.
Жалпы атқарылған жұмыс колледж педагогтарының цифрлық құзыреттілігін айтарлықтай арттырды.
Ағымдағы жылы 8 мыңға жуық колледж педагогтары оқытылады. Бүгінгі таңда колледждерде барлығы 38 мыңнан астам педагог жұмыс істейді.
– Қазіргі уақытта ТжКБ жүйесіндегі ең өзекті мәселелер және оларды шешу жолдары қандай?
– ТжКБ-ға жастардың неғұрлым кең спектрін тарту үшін жағдай жасау елдің барлық стратегиялық құжаттарындағы бағыттардың бірі болды және болып қала береді. Демографиялық болжамдарға сүйене отырып, мектеп түлектерінің саны жыл сайын артады деп болжауға болады.
Әлемдік тәжірибеге сәйкес, ТжКБ жүйесі жұмысшы және техникалық кадрлардың провайдері ретінде ғана емес, сонымен қатар әлеуметтік осал жастарды қоғам мен еңбек нарығына интеграциялау құралы ретінде қарастырылады.
«Баршаға арналған тегін ТжКБ» жобасы жастарды оқытуға және еңбек нарығына интеграциялауға қолжетімділікті кеңейтудің негізгі тетігі болды, алайда жоба толық көлемде іске асырылмайды, өйткені NEET жастарының, жұмыссыздардың, сондай-ақ біліктілігі жоқ жұмыс күші ретінде жұмыс істейтін жастардың едәуір саны сақталады. Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің Ұлттық статистика бюросының деректері бойынша елімізде осы санаттағы жастардың үлесі 6,5%-ды құрайды (215 831 адам).
Осыған байланысты оларды әрі қарай жұмысқа орналасу перспективасы бар қолжетімді біліммен қамтамасыз ету қажет.
Мамандықтар мен біліктіліктер бойынша кадрларға деген қажеттілікті болжау негізінде ТжКБ-да кадрлар даярлауға арналған мемлекеттік тапсырысты ұлғайту сапалы біліммен кең қамтуға, оларға болашақта жұмысқа орналасуға жағдай жасайтын тегін мамандық алуға мүмкіндік береді, ал бұл жұмыссыздық пен NEET жастар деңгейінің төмендеуіне әкеледі.
Бірінші жұмысшы мамандығын алудан басқа, еңбек нарығында сұранысқа ие екінші мамандықты тегін алу қамтамасыз етіледі.
Кәсіпорындардың өтінімдері бойынша кадрларды мақсатты даярлау енгізілуде, онда жұмыс беруші колледж түлектерін одан әрі жұмысқа орналастыру және практиканы ұйымдастыру бойынша міндеттеме алады. Бір білім беру бағдарламасы шеңберінде 2-3 біліктілік ала отырып, кепілді жұмысқа орналасу ТжКБ-да оқу үшін қосымша ынталандыру болады.
ТжКБ-ның халық арасындағы беделі әлі де айтарлықтай төмен болып тұр, түлектердің едәуір бөлігі жоғары оқу орындарын таңдайды. Осыған байланысты ТжКБ жүйесінің серпінді дамуы және кәсіптік бағдар беру жұмысының құралдары арқылы мектеп оқушыларының кәсіби өзін-өзі анықтауы туралы халықты хабардар ету мәселелері өзекті болып қала береді.
Мектеп оқушыларына негізгі оқумен қатар колледждер базасында кәсіптік дағдыларды алу мүмкіндігі ұсынылады. Әлеуметтік әріптестерді тарта отырып, жұмысшы кәсіптердің артықшылықтарын БАҚ-та жариялау бойынша жұмыс жүргізілетін болады. Өңірлік еңбек нарығының қажеттіліктері мен нақты кәсіпорындардың талаптарын ескере отырып, «мектеп – колледж – кәсіпорын» кәсіптік бағдарлау жұмысының бірыңғай жүйесі әзірленеді және енгізіледі.
Кәсіптік бағдар беру жұмысы және жұмысшы кәсіптерін танымал ету кадрлық әлеуетті дамытудың өңірлік бағдарламаларында орталық орын алады. WorldSkills өңірлік, ұлттық және халықаралық деңгейлердегі кәсіби шеберлік байқауына ерекше назар аударылатын болады.
– Сіздің ойыңызша, қазіргі уақытта Қазақстан Республикасындағы ТжКБ секторында АКТ және қашықтықтан білім беру технологияларын енгізу үдерісіқандай деңгейде?
– Бүгінгі таңда колледждердің 100%-ы 30-дан астам оқытуды басқару жүйелеріне (LMS) қол жеткізе алады, мысалы, College smart Nation, Platonus, Edupage, Canvas және басқа жүйелер.
Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 14 қарашадағы № 456 бұйрығына сәйкес, ең алдымен білім беру саласындағы ақпараттандыру объектілеріне білім алушылардың білім беру контентіне қол жеткізуін автоматтандыруға және қамтамасыз етуге, онлайн-кестені қалыптастыруға, электрондық журналды жүргізуге, тапсырмаларды тексеруге және баға қоюға, оқу сабақтарын өткізуге, тестілеуге және емтихандарды онлайн режимінде өткізуге бағытталған ең төменгі талаптар қойылды.
Бұдан басқа, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің (ТжКБ) мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттарына сәйкес барлық мамандықтарда «Ақпараттық-коммуникациялық және цифрлық технологияларды қолдану» базалық модулін зерделеу көзделген. Яғни, барлық білім беру бағдарламаларында осы базалық модуль зерттеледі, онда оқытудың нәтижесі цифрлық сауаттылықты арттыру және ақпараттық-коммуникациялық дағдыларды меңгеру болып табылады.
Бүгінгі таңда ТжКБ оқу орындарында студенттерді оқыту формалары мен курстарына қарамастан қашықтықтан оқытуға ауыстыру мүмкіндігі бар.
Біздің студенттерге қашықтықтан оқуға мүмкіндік берілді, бірақ жұмыс оқу жоспарына сәйкес оқудың барлық кезеңіне уақыттың 20%-ынан аспауы керек.
– ТжКБ секторын әлемдік білім беру кеңістігіне интеграциялау қаншалықты өзекті және бұл үдерісте қандай кедергілер туындайды?
– Техникалық және кәсіптік білім беру секторын әлемдік білім беру кеңістігіне интеграциялау біздің еліміз үшін өзекті және стратегиялық маңызды міндет болып табылады. Бұл үдерістің бірқатар артықшылықтары бар:
– Қазақстанның ТжКБ әлемдік кеңістікке интеграциялануы біздің жаһандық еңбек нарығындағы ұстанымымызды нығайтуға және түлектеріміздің жоғары бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді;
– кадрларды даярлау, тәжірибе алмасу және озық білім беру практикалары саласындағы халықаралық ынтымақтастықты кеңейту білім беру сапасын арттыруға пайдалы әсер етеді;
– озық елдердің тәжірибесін және кадрларды даярлаудың әлемдік стандарттарына, мысалы, WorldSkills стандарттарына сәйкестігін ескере отырып, білім беру бағдарламаларын әзірлеу студенттердің оқу нәтижелеріне оң әсерін тигізеді.
Алайда, ҚР ТжКБ секторын әлемдік білім беру кеңістігіне табысты интеграциялау үшін бірқатар кедергілер бар.
Тілдік кедергі. Әлемдік білім беру кеңістігіне интеграциялану ағылшын тілін және басқа да әлемдік тілдерді білуді талап етеді. Барлық мұғалімдер мен студенттер оларды тиісті деңгейде меңгере бермейді.
Қаржылық инвестициялардың қажеттілігі. Мақсатты даму және интеграция МТБ жаңартуға, білім беру бағдарламаларын өзектендіруге, педагогтарды оқыту мен біліктілігін арттыруға, заманауи жабдықтармен қамтамасыз етуге қосымша қаржы ресурстарын талап етеді.
Мәдени-құқықтық айырмашылықтар. Білім беру жүйелерін реттейтін мәдени аспектілер мен құқықтық нормалардағы айырмашылықтар халықаралық институттармен және серіктестермен өзара әрекеттесуде қиындықтар тудыруы мүмкін.
Педагог кадрларды даярлау. Әлемдік стандарттарға сай болу үшін педагог кадрларды даярлауды және қайта даярлауды қамтамасыз ету қажет.
Білім беру жүйесіндегі өзгерістер. Интеграция ұлттық білім беру жүйелерін өзгертуді және оларды әлемдік стандарттарға сәйкестендіруді талап етеді, бұл уақыт пен күш-жігерді қажет етуі мүмкін.
ТжКБ саласына жауапты министрлік ретінде біз осы мәселелерді шешуге тиісті көңіл бөлеміз және студенттерімізге ең жақсы білім беру мүмкіндіктерін және әлемдік аренада табысты мансапқа дайындықты қамтамасыз ету үшін елдің техникалық және кәсіптік білім беру секторын әлемдік білім беру кеңістігіне біріктіруді ілгерілету үшін серіктестермен және білім беру мекемелерімен жұмыс істеуді жалғастырамыз.
– ТжКБ департаменті халықаралық ұйымдармен және қандай бағыттар бойынша ынтымақтасады?
– Техникалық және кәсіптік білім беру жүйесін жетілдіру жөніндегі барлық қадамдарды іске асыру кезінде департамент шетелдік тәжірибе мен практиканың үздік үлгілерін белсенді зерттеп, енгізетінін атап өткен жөн.
ҚР Оқу-ағарту министрлігі мен Германияның халықаралық ынтымақтастық қоғамы (GIZ) арасында «Орталық Азиядағы экономикалық өсу секторлары үшін кәсіптік білім беру» (PECA 5) жобасы шеңберінде ынтымақтастық жолға қойылған.
Тұтастай алғанда, Федералды экономикалық ынтымақтастық және даму министрлігінің (BMZ) тапсырысы бойынша әзірленген және GIZ Оқу-ағартуминистрлігімен бірлесіп жүзеге асырылатын PECA 5 Техникалық ынтымақтастық бағдарламасы өңірдегі кәсіптік білім беруді жаңғыртуға ықпал етеді. Дуальды оқытуды дамытуға, тамақ өнеркәсібінде және логистика секторында кадрлар даярлауға ерекше көңіл бөлінеді, «жасыл» технологиялар назарға алынады.
Еуропалық білім беру қорымен (ЕБҚ) ынтымақтастық шеңберінде «Турин үдерісі» зерттеуі іске асырылуда, оған 30 ел қатысады, олардың арасында Орталық Азия елдері маңызды орын алады.
Еуропалық Одақ бастамашылық ететін және қаржыландыратын, ЕБҚ іске асыратын жастардың дағдыларын дамытудың инклюзивті және еңбек нарығына сәйкес келетін мүмкіндіктерін қолдайтын шараларға толық бағытталған бірінші өңірлік жоба – «Дагуа» жобасы іске асырылуда.
Сондай-ақ ТжКБ жүйесін дамытуға бағытталған бірқатар басқа да жобалар бар.
– ТжКБ секторын қаржыландыру қалай жүзеге асырылады? «Жас маман» жобасы ТжКБ жекеменшік оқу орындарының бәсекеге қабілеттілігіне әсер етті ме, себебі жобаға тек мемлекеттік ұйымдар ғана қатыса алды ғой?
– Қазіргі уақытта колледждерде қаржыландыру көзі ТжКБ жан басына шаққандағы қаржыландыру нормативі шеңберінде бөлінетін мемлекеттік білім беру тапсырысы болып табылады, мұнда мемлекеттік тапсырыс құны бір студентке орта есеппен 450 мың теңгені құрайды.
Бұл ретте мемлекеттік тапсырысты орналастыру конкурстық негізде жүргізіледі және талапкерлер меншік нысанына қарамастан колледждерді дербес таңдайды.
2025 жылдың соңына дейін 9-сынып түлектерін сұранысқа ие мамандықтар бойынша тегін техникалық және кәсіптік біліммен (бұдан әрі – ТжКБ) 100% қамту жоспарланған.
Осы мақсатта мемлекеттік тапсырыс көлемі 2020 жылмен салыстырғанда 150 мың орынға дейін ұлғаяды (83 мың орын).
Бүгінгі таңда мемлекеттік тапсырыс 200 жеке колледжде орналастырылған (олардың жалпы санының 60%-ы).
Министрлік мемлекеттік тапсырыс көлемін ұлғайтумен қатар, колледждерде бір маман даярлауға оның құнын 2 есе арттыру бойынша шаралар қабылдауда.
Аталған шаралар кадрларды даярлау жүйесіне, оның ішінде жеке колледждер базасында мемлекеттің инвестицияларын едәуір ұлғайтуға мүмкіндік береді, бұл кадрларды даярлау жүйесін қаржыландыруда мемлекеттік және жеке сектордың тең жауапкершілігін сақтауды білдіреді.
Бұл ретте ТжКБ дамыту жөніндегі жұмыс үкіметтік емес сектормен тығыз өзара іс-қимылда жалғасатын және министрліктің бақылауында болады.
«Жас маман» жобасына қатысуға байланысты айтатын болсақ, бұл жұмыс 2020-2021 жылдар кезеңінде тек мемлекеттік колледждерді жаңғырту бойынша жүргізілді.
Жеке ұйымдарда материалдық-техникалық базаны нығайту құрылтайшылар мен жұмыс берушінің құзыретіне жататынын ескере отырып, «Жас маман» жобасын іске асыру қағидаларына сәйкес «Жас маман» жобасына қатысу үшін ТжКБ ұйымдарын іріктеу тек мемлекеттік ұйымдар қатарынан жүзеге асырылады.
– Жұмыс берушілер мен ТжКБ ұйымдары арасында тиімді диалог пен ынтымақтастықты жолға қоюдағы негізгі қиындықтар қандай?
– ТжКБ ұйымдарының білім алушыларының практикалық білімінің сапасын арттыру өндірістен мамандарды (тәлімгерлерді) тартуды талап етеді, олардың тәжірибесі еңбек нарығында сұранысқа ие кадрларды даярлауда жаңа тәсілдер әкеледі.
Бүгінгі күнге дейін колледждердегі еңбекақы төлеу жүйесі тіпті ең жоғары өндірістік біліктілік үшін де ешқандай жәрдемақы қарастырған жоқ. Мұндай жағдайда өндірістен білікті мамандардың колледждерге ауысуы қиын міндетке айналды.
Осыған байланысты министрлік Педагогтерді аттестаттаудан өткізу қағидаларына өзгерістер енгізді (ҚР БҒМ 2016 жылғы 27 қаңтардағы № 83 бұйрығы). Енді өндірістен мамандарға педагог мамандығына ерекше кіру шаралары қарастырылған.
Мәселен, өндірістен колледжге тікелей осы лауазымдарға ауысқан кезде кемінде 5 жыл жұмыс өтілі бар өндірушілерге аттестаттаудан өтпей «педагог-модератор» біліктілік санаты беріледі және лауазымдық жалақысының 30% мөлшерінде қосымша ақы төленеді. Егер жұмыс өтілі 10 жылдан асса –лауазымдық жалақысынан 35% үстеме ақысы бар «педагог-сарапшы» біліктілік санаты беріледі. Сондай-ақ, осы лауазымдарда колледждерде педагогикалық қызметке алғаш кірген, бейіні бойынша кемінде 2 жыл өндірістік өтілі бар педагогтар тестілеуден өтпей-ақ «педагог» біліктілік санатын алады.
– Ақзира Бақтыбайқызы, қызықты да әсерлі сұхбатыңыз үшін көп рақмет!
Заместитель директора Департамента технического и профессионального образования МП РК А. Б. Касымова.отвечает на вопросы журнала о проведении проектов «Жас маман» и «Бесплатное профессиональное образование для всех», освещает актуальные проблемы и пути развития системы ТиПО. В республике поставлена цель полностью охватить безработную молодёжь и молодёжь категории NEET профессиональным обучением, для чего планомерно увеличивается объем госзаказа, проводится работа по повышению престижа технического и профессионального образования.